Арцём вучыцца ў 4 класе. Актыўны хлопчык заўсёды ў руху. Займаецца вакалам, ушу, скалалазаннем, марыць стаць відэаблогерам. Першыя відэа пра закінутыя будынкі зняў з сябрамі. А яшчэ – пра тое, як правільна ўводзіць інсулін. Аднойчы без прычыны Арцёма стала моцна ванітаваць у школе, на «хуткай» хлопчыка даставілі ў бальніцу і адразу паклалі ў рэанімацыю. Такім чынам бацькі даведаліся, што ў дзіцяці цукровы дыябет.
На жаль, дзяцей з такой праблемай становіцца ўсё больш. І гэта сусветная тэндэнцыя. У Беларусі больш за 2 тысячы хлопчыкаў і дзяўчынак, якія пакутуюць ад дыябета 1 тыпу (інсуліназалежны). 500 з іх жывуць у Мінску.
Гісторыі гэтых сем'яў розныя. Але аб'ядноўвае іх агульная бяда: у нейкі момант кожны з бацькоў сутыкнуўся з дыягназам і жыццё перавярнулася.
Жыць з дыябетам можна доўга і паўнавартасна. Але для гэтага важна валодаць інфармацыяй і адчуваць падтрымку, не заставацца ў адзіноце.
Вось ужо 6-ы год у Мінску працуе спецыяльная праграма для дзяцей з цукровым дыябетам 1 тыпу. Разам з тым, хто суправаджае, (мамай, татам, бабуляй, дзядулем і г.д.) яны могуць прыехаць у аздараўленчы цэнтр «Спадарожнік» на 18 дзён. У гэтым годзе заезд быў падвойным. Замест 30 чалавек аздаравіліся 70.
Кожны перажывае бяду па-свойму. Часта жанчыны ў стане стрэсу ўсю агрэсію пераносяць на мужоў, бывае, што муж і жонка ўзаемна абвінавачваюць адзін аднаго. Па сумнай статыстыцы, праз год пасля дыягназу ў дзіцяці, палова мужчын пакідае сем'і. Ставіцца да гэтага можна па-рознаму. Хтосьці асуджае, а хтосьці кажа пра тое, што праблему магла б вырашыць прафесійная псіхалагічная дапамога.
Калі бацькі даведваюцца пра такую цяжкую хваробу ў свайго дзіцяці, першая рэакцыя – шок. Кожны спрабуе ўспомніць, што зрабіў не так, у чым памыліўся: «Мы не закармлівалі дзяцей прысмакамі. Чаму гэта адбылося менавіта з намі?» Праўда ў тым, што захворванне – аўтаімуннае. І з ім трэба навучыцца жыць. У рэжыме падліку хлебных адзінак і дозы інсуліну. Такія дзеці разумныя не па гадах. Многія з іх ужо з 6 гадоў самі колюць сабе ўколы.
Калі вы заўважаеце такія прыкметы ў свайго дзіцяці, абавязкова здайце аналіз крыві на цукар.
Адно з самых распаўсюджаных ускладненняў – гіпаглікемічны стан (калі цукар у крыві вельмі нізкі, што пагражае комай). Прычыны самыя розныя: магчыма, ад таго, што ўвялі больш інсуліну, чым трэба. Або паелі мала. Ці наадварот і паелі добра, і інсуліну ўвялі дастаткова, але больш рухаліся (фізічная нагрузка зніжае ўзровень цукру).
Пік захворвання на цукровы дыябет 1 тыпу ў дзяцей прыпадае на 5-9 гадоў. І тут бацькі сутыкаюцца з яшчэ адным пытаннем: стаўленне ў садзе і школе.
Пра тое, як хлопцы з дыябетам вучацца калоць сабе ўколы самастойна і як выглядае сістэма манітарыравання цукру, пры якой не патрэбныя праколы, – у нашым відэа.
Фота і відэа – Генадзь Сукач.
«Навошта гінеколаг маленькай дзяўчынцы? Ну што там глядзець?!» Магчыма, вы здзівіцеся, але неабходнасць наведаць дзіцячага гінеколага перад паступленнем у дзіцячы сад або школу, выклікае падобныя пытанні не толькі ў бабуль, але і ў цалкам сучасных мам. Да гэтага часу некаторыя з іх ўпэўненыя: спецыфічны доктар патрэбен пасля таго, як дзяўчына... выйшла замуж.
Навошта «жаночы доктар» маленькай дзяўчынцы, што «там глядзець» журналіст Слушна даведалася ў галоўнага пазаштатнага дзіцячага гінеколага Міністэрства аховы здароўя, асістэнта кафедры акушэрства і гінекалогіі БелМАПА Аксаны Іванішкінай-Кудзінай.
Пры мазаічнай форме сіндрому Шарашэўскага-Цёрнера знешнія праявы паталогіі выяўленыя няяўна і могуць папросту сысці за асаблівасці знешнасці. Праблемы паказваюць сябе з пачаткам прэпубертата (прыкладна ва ўзросце 7 гадоў), адпаведна гінеколаг першым праявіць насцярожанасць. Калі праігнараваць прафагляд у дзіцячага гінеколага ў раннім узросце, можна страціць каштоўны час. Ён неабходны для адэкватнай тэрапіі, што дасць дзяўчынцы ў будучыні магчымасць вынасіць цяжарнасць (атрыманую пры дапамозе ВРТ-тэхналогій) і рэалізаваць увесь комплекс свайго жаночага шчасця.
Больш за 80% гінекалагічных паталогій у маленькіх дзяўчынак выяўляецца менавіта падчас прафаглядаў. Лідзіруючае становішча займаюць сінехіі палавых органаў – навала сучасных дзяцей! На другім месцы вульвавагініты.
І тое, і іншае неабходна лячыць, таму што яны напрамую звязаны з інфекцыяй мочавыводзячых шляхоў. Тэрапія сінехій і вульвавагінітаў дае 100-працэнтны эфект. Але ад маленькай і, здавалася б, не страшнай паталогіі да вялікай бяды (цыстытаў, хранічнага піяланефрыту і г.д.) – адзін крок. Досыць бацькоўскай безыніціятыўнасці, ігнаравання прафілактычных візітаў да дзіцячага гінеколага і, як вынік, адсутнасці лячэння пры наяўнасці паталогіі.
Акрамя таго, падчас прафілактычных візітаў да дзіцячага гінеколага ў раннім узросце атрымоўваецца дыягнаставаць і 20% сур'ёзных паталогій: адрэнагенітальны сіндром, анамаліі і парокі развіцця знешніх палавых органаў, адхіленні ў палавым развіцці (часцей за ўсё гаворка ідзе пра заўчаснае палавое паспяванне)... Аддаленымі наступствамі гэтых станаў з'яўляюцца цяжкасці зачацця, выношвання і нараджэння здаровага дзіцяці.
Яшчэ адзін з яркіх прыкладаў: расце колькасць дзяцей з цукровым дыябетам. Сама па сабе хвароба катастрафічна адбіваецца на рэпрадуктыўнай функцыі. ЦД ідзе нага ў нагу з метабалічным сіндромам, адсюль – парушэнні менструальнага цыклу, сіндром полікістозных яечнікаў, першаснае бясплоднасць... І гэта не той выпадак, калі, прызначыўшы адну таблетку, можна разарваць гэтае кола. Так што пытанне: «Навошта наогул патрэбен дзіцячы гінеколаг?» узнікае ад вялікага няведання праблемы.
У 2017 годзе Міністэрства аховы здароўя Беларусі перагледзела тэрміны прафілактычных аглядаў дзіцячым гінеколагам. Сёння візіт да ўрача неабходны:
Дзеці, якія засталіся без апекі бацькоў і якія знаходзяцца на дзяржаўным забеспячэнні, праходзяць агляд дзіцячым гінеколагам штогод (у большай ступені ў мэтах прэвентыўнасці сэксуальных злачынстваў). З 15-гадовага ўзросту штогадовы візіт да ўрача-гінеколага прадугледжаны для дзяўчат, навучэнцаў сярэдне-спецыяльных навучальных устаноў.
Дзіцячая гінекалогія – гэта не асаблівасць, уласцівая постсавецкай прасторы, як некаторыя памылкова думаюць дагэтуль. Гэтая спецыяльнасць вылучана ў абсалютна элітную ў краінах Еўропы і ЗША.
Пра медыцыну будучыні, так званую медыцыну 4П, загаварылі адносна нядаўна – менш за 20 гадоў таму. Але ўжо сёння яна ўяўляецца найбольш прагрэсіўным і эфектыўным інструментам прафілактыкі і лячэння захворванняў з высокай рызыкай інвалідызацыі і смяротнасці, а таксама захавання якасці жыцця і павелічэння яго працягласці.
Пра тое, што такое медыцына 4П, якія даследаванні праводзяць вучоныя-генетыкі для магчымасці яе рэалізацыі ў Беларусі, і што ўжо даступна шараговым грамадзянам для эфектыўнага кіравання сваім здароўем, журналіст партала Здаровыя людзі даведалася ад спецыялістаў Інстытута генетыкі і цыталогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі:
Аўтарам канцэпцыі медыцыны 4П з'яўляецца амерыканскі вучоны-генетык Лерой Худ. Яна грунтуецца на 4-х асноўных прынцыпах:
Непарушны пастулат пра тое, што хваробу лягчэй папярэдзіць, чым лячыць, дзякуючы генетычным даследаванням атрымлівае практычнае кіраўніцтва да выкарыстання. Ужо сёння беларусам даступны генетычны пашпарт з падрабязным апісаннем доследных генаў і пазнакай магчымых рызык развіцця тых ці іншых захворванняў. Цалкам верагодна, што хутка генетычныя даследаванні ператворацца ў шараговую дыягнастычную працэдуру.
Прадухіленне развіцця захворванняў, схільнасць да якіх вызначана цягам генетычных даследаванняў. Часам для гэтага дастаткова змены ладу жыцця (напрыклад, нармалізацыі рэжыму сну і адпачынку, адмовы ад шкодных звычак). Але ў некаторых выпадках патрабуюцца медыцынскія прызначэнні для папярэджання развіцця паталогіі (напрыклад, прызначэнне прэпаратаў кальцыя пры схільнасці да астэапарозу, лячэбная дыета пры непераноснасці глютэну і г.д.).
Прадугледжвае індывідуальны падыход да папярэджання і лячэння захворванняў з улікам генетычных асаблівасцей пэўнага пацыента.
У лабараторыі генетыкі чалавека сёння праводзяць генетычныя даследаванні адчувальнасці да лекавых прэпаратаў. Іх вынікі абсалютна дакладна дазваляюць вызначыць, які прэпарат у якой дазіроўцы і з якой перыядычнасцю прыёму прынясе найбольшы эфект у лячэнні.
Акрамя таго, цяпер на стадыі навуковых распрацовак знаходзіцца вывучэнне залежнасці псіхаэмацыйных асаблівасцей чалавека ад генаў.
Цікавыя таксама даследаванні, накіраваныя на вывучэнне антыаксідантнай абароны. Аказваецца, ёсць 3 гены, якія павялічваюць рызыку развіцця акісляльнага стрэсу, прыводзяць да развіцця сардэчна-сасудзiстых захворванняў, анкапаталогіі. Ведаючы генетычныя асаблівасці, можна скарэктаваць лад жыцця так, каб пазбегнуць негатыўных наступстваў. Адпаведна, павялічыць працягласць жыцця і захаваць яго высокую якасць.
Прадугледжвае ўцягнутасць, удзел самога чалавека ў прафілактыцы хвароб. Сусветная статыстыка сцвярджае, што 89% людзей не выконваюць рэкамендацыі ўрачоў па прафілактыцы і лячэнні захворванняў, парушаюць або ігнаруюць перыяд рэабілітацыі. А адсутнасць асабістай зацікаўленасці чалавека ў захаванні свайго здароўя і павелічэнні працягласці жыцця практычна зводзіць на нішто намаганні любой, нават самай прагрэсіўнай медыцыны.
Навошта даросламу чалавеку ставіць пробу Манту? Якія існуюць альтэрнатыўныя метады дыягностыкі туберкулёзу? У чым адрозненне пробы Манту ад дыяскінтэсту? Якія ёсць паказанні і супрацьпаказанні да іх пастаноўцы? Ці існуюць іншыя метады дыягностыкі туберкулёзу?
На гэтыя і іншыя пытанні ў час прамой лініі на Слушна адказала Жанна Крывашэева, галоўны пазаштатны фтызіяпедыятр Міністэрства аховы здароўя, дацэнт кафедры фтызіяпульманалогіі Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта.
Проба Манту і дыяскінтэст выкарыстоўваюцца ў розных сітуацыях. Напрыклад, для ўдакладнення дыягназу «туберкулёз» або «пнеўманія» больш спецыфічным з'яўляецца дыяскінтэст, так як у гэтым выпадку і пры наяўнасці туберкулёзу, і пры яго адсутнасці проба Манту будзе станоўчай. Што ж тычыцца дыяскінтэсту, пры захворванні на туберкулёз у 90% выпадкаў тэст пакажа станоўчы вынік, а пры пнеўманіі будзе адмоўны.
Разам з тым, нават калі ў чалавека дыяскінтэст паказаў станоўчы вынік, гэта яшчэ не значыць, што ён хворы на актыўную форму туберкулёзу. Зрэшты, верагоднасць захварэць у яго вышэйшая, чым у людзей з адмоўным вынікам дыягнастычнага тэсту. Дарэчы, дыяскінтэст у нашай краіне выкарыстоўваецца з 2014 года.
Згодна з аналізам эпідэміялагічнай сітуацыі па захворванні на туберкулёз у нашай і некаторых іншых краінах, 80% выпадкаў заражэння і захворвання на туберкулёз адбываецца сярод дзяцей з груп рызыкі, да якіх адносяцца:
Проба Манту і дыяскінтэст вельмі рэдка выклікаюць алергічную рэакцыю, разам з тым цалкам выключыць яе развіццё нельга. Таму перш, чым паставіць той ці іншы дыягнастычны тэст, спецыялісты заўсёды ўдакладняюць, ці былі занадта «бурныя» або незвычайныя рэакцыі ў мінулы раз. У такім выпадку проба Манту і дыяскінтэст проціпаказаныя.
Зрэдку пасля ін'екцыі можна назіраць павышэнне тэмпературы цела, высыпанні на руцэ. А вось калі ў месцы ўвядзення ін'екцыі з'явіўся сверб, акрамя магчымай алергічнай рэакцыі на прэпарат можна меркаваць інфіцыраванне мікабактэрыямі туберкулёзу.
У выпадку, калі ў дзіцяці ёсць схільнасць да алергіі, рэкамендуецца за пяць дзён да правядзення тэсту і два дні пасля, да праверкі мясцовай рэакцыі на руцэ, прымаць антыгістамінныя (супрацьалергічныя) прэпараты.
Дыяскінтэст ставяць дзецям любога ўзросту пры падазрэнні на туберкулёз, якое можа ўзнікнуць пры зацяжной пнеўманіі, менінгіце неўдакладненай прыроды і іншых захворваннях. Для таго, каб выключыць туберкулёз, перавага аддаецца дыяскінтэсту.
Пры дыягназе ВРВІ ці іншай інфекцыі ў дзіцяці правільным будзе пачакаць да поўнага яго выздараўлення. Ідэальны варыянт – пачакаць пару тыдняў пасля таго, як дзіця вылечылася, а пры цяжкіх захворваннях – месяц, хоць правядзенне тэстаў дазваляецца адразу пасля выздараўлення.
У Беларусі сёння даступныя ўсе самыя сучасныя метады дыягностыкі туберкулёзу. Калі казаць пра раннія выяўленні туберкулёзнай інфекцыі (так званай латэнтнай формы), акрамя вядомых пробы Манту і дыяскінтэсту можа выкарыстоўвацца квантыферонавы тэст – вызначэнне ўзроўню гама-інтэрферону ў вянознай крыві. У выпадку, калі чалавек хворы на туберкулёз, квантыферонавы тэст будзе станоўчым.
Даведачна: квантыферонавы тэст быў зарэгістраваны ў Беларусі ў 2016 годзе. Яго робяць у РНПЦ пульманалогіі і фтызіятрыі. Даследаванне дарагое і працаёмкае, таму ўжываецца ў асабліва складаных дыягнастычных выпадках. Не мае супрацьпаказанняў і прызнана экспертамі Сусветнай арганізацыі аховы здароўя. Беларускім грамадзянам праводзіцца бясплатна па накіраванні кансультанта РНПЦ пульманалогіі і фтызіятрыі, замежным грамадзянам – на платнай аснове.
Выкананне квантыферонавага тэсту праводзіцца ў тых выпадках, калі:
Яшчэ адзін дыягнастычны метад, які заўсёды выкарыстоўваецца пры падазрэнні на туберкулёз лёгкіх – бактэрыялагічная дыягностыка.
Самымі сучаснымі і дакладнымі з'яўляюцца малекулярна-генетычныя тэсты.
Не існуе такога паказчыка, як «норма пробы Манту». Трэба ведаць узрост дзіцяці. У дашкольным узросце такая рэакцыя на пробу Манту магла быць звязаная з прышчэпкай БЦЖ, што робіцца ў радзільным доме. Калі ж гаворка ідзе пра тое, што ў дзіцяці старэйшага ўзросту проба Манту станоўчая, то гэта можа сведчыць пра тое, што «сустрэча» з інфекцыяй адбылася, кантакт з хворым на туберкулёз быў. Удакладніць дыягназ можа урач-фтызіятр.
Пастаянны медадвод магчымы ў выпадку, калі была сур'ёзная пабочная рэакцыя на папярэднія ін'екцыі. Часова адкласці правядзенне дыягнастычных тэстаў мэтазгодна, калі дзіця пераносіць вострае інфекцыйнае захворванне, абвастрылася любое хранічнае захворванне, у тым ліку алергічнае, маюцца скурныя высыпанні на месцы меркаванай ін'екцыі або ў дзіцячым калектыве аб'яўлены каранцін.
Перад пастаноўкай дыягнастычных тэстаў педыятр праводзіць клінічны агляд: вымярае тэмпературу цела, удакладняе, ці няма кашлю або насмарку, іншых скаргаў. Акрамя гэтага, удакладняецца, ці няма каранціну па грыпе, ветранай воспе, ратавіруснай інфекцыі і інш. у дашкольнай або агульнаадукацыйнай установе, якую наведвае дзіця. Напярэдадні правядзення тэстаў інфармуюцца бацькі або апекуны дзіцяці.
Адзін раз у год. Калі дзеці пражываюць у сям'і, дзе ёсць хворы на туберкулёз – двойчы на год.
У пацыентаў з вельмі слабым імунітэтам туберкулёз развіваецца востра і бурна. Гэта больш характэрна для вострай прагрэсуючай формы туберкулёзу лёгкіх. Зрэшты, такія выпадкі рэдкія. Як правіла, туберкулёз развіваецца павольна і непрыкметна, практычна бессімптомна, чым ён і небяспечны.
Калі развіваецца пазалёгачны туберкулёз, дыягностыка некалькі ўскладняецца. Як правіла, такіх пацыентаў абследуе некалькі спецыялістаў.
У спадчыну «дрэнная» рэакцыя на дыягнастычныя тэсты не перадаецца. Станоўчая проба Манту азначае, што дзіця ў нейкі момант сустрэлася з інфекцыяй і яго імунітэт «спрацаваў» адэкватна. Станоўчая проба Манту – гэта адказ імуннай сістэмы, якая добра функцыянуе, і на нядаўна праведзеную прышчэпку ад туберкулёзу.
Кожны чалавек у нейкі перыяд свайго жыцця сустрэнецца з мікабактэрыяй туберкулёзу, а захварэюць толькі 5-10% людзей.
Даросламу чалавеку могуць паставіць дыяскінтэст пры падазрэнні на актыўны туберкулёз.
Што тычыцца пабочных рэакцый, то яны развіваюцца вельмі рэдка і могуць праяўляцца павышэннем тэмпературы цела, ацёкам рукі, высыпаннямі на целе, пагаршэннем агульнага самаадчування. А вось вялікае ўшчыльненне, інфільтрацыя, везікула (пузырок) у месцы ін'екцыі, сверб у вобласці ўколу – нармальная рэакцыя інфіцыраванага ці ўжо хворага на туберкулёз чалавека.
У цэлым хранічнае захворванне, якое не лячылася прэпаратамі, якія аказваюць прыгнячальны ўплыў на імунную сістэму, не можа ў значнай меры паўплываць на вынікі дыягнастычных тэстаў.
Рэакцыя арганізма на пробу Манту або дыяскінтэст можа быць памылковаадмоўная ў выпадку, калі чалавек працяглы час прымаў гарманальныя прэпараты (глюкакартыкастэроіды). Напрыклад, з-за хранічнага захворвання нырак ці бранхіяльнай астмы. Пры працяглым лячэнні гэтымі лекавымі сродкамі вынікі дыягнастычных тэстаў будуць адмоўнымі. Як правіла, пасля правядзення такой тэрапіі пажадана, каб прайшло хаця б паўгода, перш чым будзе пастаўлены скурны дыягнастычны тэст на туберкулёз.
1831 голас. Менавіта гэтая колькасць дазволіла стаматолагу-артадонту стаматалагічнай клінікі Magic Art стаць пераможцам конкурсу «Гарачы доктар». За Аляксандра галасавалі блізкія, калегі, пацыенты і студэнты.
Аляксандр Сакадынец – кандыдат медыцынскіх навук, дацэнт кафедры артадантыі БДМУ. Чытае курс лекцый як для беларусаў, так і для студэнтаў з іншых краін, якія навучаюцца на англійскай мове. У агульнай складанасці на клінічны прыём да ўрача трапляе некалькі тысяч чалавек у год.
– Аляксандр, як вы ўспрынялі перамогу?
– Для мяне яна стала нечаканай. Раней я ўдзельнічаў толькі ў навуковых спаборніцтвах. Падобны конкурс стаў цікавым вопытам. Мяне падтрымалі многія ўрачы з усёй Беларусі, студэнты. Гэта вельмі прыемна.
– У конкурсе вялікую ролю сыграў прэзентабельны знешні выгляд. Для вас важна добра выглядаць?
– Так. Стараюся выконваць хаця б самыя простыя рэкамендацыі: класціся спаць крыху раней і рана ўставаць, падтрымліваць водна-солевы баланс, харчавацца па магчымасці правільна. У гэтым мне пашанцавала, бо мая жонка як раз захапляецца нутрыцыялогіяй.
– Чаму выбралі медыцыну? Не расчараваліся ў прафесіі?
– Медыцына ў мяне на слыху з дзяцінства, а белы халат – ужо звычайнае штодзённае адзенне. Мае бацькі ўрачы. Мама – эпідэміёлаг, а бацька – псіхіятр. Я бачыў з ранніх гадоў, як пацыенты ставяцца да бацькоў. Ужо тады разумеў, што дапамагаць людзям – добрая справа.
Атрымаць дыплом не так цяжка: большасць студэнтаў гэта зробяць. Але стануць урачамі не ўсе. З гадамі разумееш, ці аказаўся гэты выбар памылкай. У маёй прафесіі важна пакліканне. Гэта не проста праца. Бо часта пацыенты прыходзяць не толькі за цялесным лячэннем. Яны ідуць да доктара як прыхаджане да святара: пачуць словы суцяшэння. Яны хочуць ведаць, што сітуацыя не такая дрэнная, што няма ніякай катастрофы, і што іншыя з такой жа праблемай цалкам нармальна жывуць.
Я лячу зубасківічныя анамаліі. Праз год-паўтара артадантычнага лячэння ўсмешкі пацыентаў становяцца прыгожымі, бліскучымі. Людзі задаволеныя. Ім здаецца, што іх сацыяльны статус цалкам змяніўся. На самай справе многае і ў галаве.
Нярэдка пацыенты, праз гады лячэння, што мы разам праводзім, змяняючы дугі, падкручваючы пласцінкі, становяцца добрымі знаёмымі і сябрамі. У нас завязваюцца цёплыя адносіны, людзі прыводзяць да нас ужо сваіх дзяцей, мужоў, жонак, прыяцеляў. Сустракаю пацыентаў дзесьці на агульных мерапрыемствах, канцэртах, часам у рэстаране. Вельмі прыемна, калі цябе пазнаюць, не саромеюцца, не хаваюць вочы, падыходзяць павітацца. Я ганаруся тым, што ўрач. Часта нам і самім патрэбен свой доктар. Хтосьці, з кім мы можам пагаварыць так, як пацыенты размаўляюць з намі.
– Выкладанне на замежнай мове абавязвае да бездакорнага валодання тэмай...
– Прафесія патрабуе пастаяннага ўдасканалення. Лекцыі і семінарскія заняткі – каласальная адказнасць. Бо тая інфармацыя, якую ты сёння даеш студэнтам, заўтра будзе выкарыстоўвацца імі на практыцы. Адказнасць вельмі вялікая. Артадантычная дапамога ўсё яшчэ ёсць не ва ўсіх рэгіёнах краіны. Наш універсітэт, у прыватнасці кафедра артадантыі, спрабуе вырашыць пытанне недахопу кадраў. Рыхтуем клінічных ардынатараў, якія затым раз'язджаюцца ва ўсе куткі нашай краіны і лечаць людзей на месцах.
Дзякуючы вопыту напісання кандыдацкай дысертацыі, у мяне ёсць навык сістэматызацыі вялікіх аб'ёмаў інфармацыі. Калі урач валодае замежнай мовай, шмат што можна вывучыць і з дапамогай інтэрнэту. Сёння таксама ёсць унікальная магчымасць наведваць семінары выбітных артадонтаў, якія прыязджаюць у Беларусь. Выкарыстоўваю ў сваёй практыцы і веды, якія атрымаў за мяжой падчас праслухоўвання семінараў топавых сусветных спецыялістаў.
Для спрашчэння жыцця ўрача маёй спецыяльнасці прыдуманыя новыя матэрыялы, брэкет-сістэмы і г. д. Але многія забыліся на асновы дыягностыкі, фізіялогіі, анатоміі сківічна-тварнай вобласці, якую таксама даводзіцца ўлічваць падчас лячэння.
У нас у краіне, ды і ва ўсім свеце, ідзе абуджэнне артадантыі. Яшчэ зусім нядаўна людзі саромеліся хадзіць з брэкетамі. Усе памятаюць знакаміты расійскі серыял з галоўнай гераіняй, якую пастаянна прымушалі бянтэжыцца. Цяпер насіць брэкеты прэстыжна. Чалавек такім спосабам дэманструе, што ён клапоціцца пра сваё здароўе, хоча ўсміхацца прыгожа, а таксама гэта паказчык фінансавага дабрабыту. Для некаторых гэта важна.
– Калегі распавядаюць, што да вас можна сапраўды звярнуцца па дапамогу ў любы час, дзе б вы ні знаходзіліся.
– Вельмі складана скарыстацца парадамі псіхолагаў, якія кажуць пра тое, што працу неабходна пакідаць на працы. Часта паездка на адпачынак выглядае так: я сяджу дзесьці ў лобі, дзе ёсць Wi-Fi, і вяду ліставанне з пацыентамі або апісваю рэнтгеналагічныя здымкі, што дасылаюць іншыя ўрачы, гляджу дыягнастычныя мадэлі. Разумею, што адымаю гэты час у сваёй сям'і. Мяне ніхто не прымушае адказваць, я мог бы проста адключыць тэлефон і на час забыць пра ўсё. Але не дазваляю сабе такога. Таму што, напэўна, не хацеў бы, каб нехта гэтак жа паступіў са мной.
Не люблю невуцтва, няшчырасць, хітрасць. Гэта такія моманты, якімі я нават пагарджаю.
– Што дорыць вам радасць, натхняе акрамя працы?
– Мне падабаецца слухаць класіку, джаз, чылаўт, хіп хоп. 4-гадовы сын любіць рок. Таму зараз мы ўсёй сям'ёй знаёмімся з творчасцю яго любімай групы Deep Purple.
Я люблю прыгожых людзей. І мы робім іх яшчэ прыгажэй. Ад гэтага становіцца радасна. Натхняюць шчаслівыя гарманічныя сямейныя пары. Калі я бачу маладую, а яшчэ лепш, сталую пару, гэта прымушае думаць пра светлую будучыню ў старасці.
– Ці верыце ў каханне?
– Абавязкова. У каханне і ў сям'ю. Розныя перыяды бываюць. Думаю, што тыя людзі, якія кажуць, што сям'я не патрабуе працы, хітруюць. Гэта праца. Неабходна пастаянна з чымсьці мірыцца, дзесьці прамаўчаць або, наадварот, сказаць словы падзякі і любові. Хоць часам лічаць: «Калі ты блізкі чалавек, дык вось усё зразумела. Навошта казаць?» Я не згодны.
– Як «гарачаму доктару» жывецца сярод цудоўных дам?
– Шмат хто кажа маёй жонцы: «Ён жа выкладае. Вакол шмат прыгожых студэнтак, пацыентак». Калі чалавек нешта хоча зрабіць, то яму спакусы і нагоды не патрэбныя. Усё ў сэрцы і галаве. Сям'я – гэта сям'я, праца – гэта праца. Трэба адказваць за свае словы і быць адданым. У першую чаргу, самому сабе.
Пра тое, як гэта быць жонкай «спякотнага доктара» і пра рэакцыю калегаў Аляксандра глядзіце ў нашым відэа.
Фота – Алеся Лазарава.
У правілах рэабілітацыі ёсць адно важнае правіла: любоўныя адносіны ў перыяд выздараўлення заводзіць забаронена. Моцныя эмоцыі могуць быць пасткай і адцягваць ад вырашэння асноўнай праблемы. У залежнага ўзнікае вялікая спакуса схавацца ад сваёй бяды ў любоўных перажываннях. Акрамя таго, эмоцыі могуць стаць магутным штуршком да зрыву.
— Усякія сітуацыі бываюць, – кажа Максім Пылёў, практыкуючы псіхолаг, гештальт-кансультант, групавы псіхатэрапеўт, праграмны кіраўнік рэабілітацыйнага цэнтра «Фенікс». – Хлопцы і дзяўчаты знаходзяцца ў адным асяроддзі. Але за правакацыйныя паводзіны і сэкс мы выключаем з праграмы рэабілітацыі. Усе пацыенты, якія траплялі ў вір кахання, заканчвалі сумна: зрывам. Каханне здараецца, але мы яго не ўхваляем.
Працэс выздараўлення залежных знутры каманда інфармацыйнага партала Здаровыя людзі вывучала ў рэабілітацыйным цэнтры «Фенікс».
Адносіны маюць на ўвазе адказнасць. А з ёй у залежных вялікія праблемы. Калі чалавек ужывае, то не можа адказаць і за сваё жыццё. Спецыялісты рэкамендуюць кожнаму, хто хоча вярнуцца да нармальнага жыцця, навучыцца спачатку клапаціцца пра сябе і мінімум год устрымлівацца ад любоўных прыгод. Першы крок – навучыцца даглядаць пакаёвую расліну, праз некаторы час падняць планку і завесці хатняга гадаванца. Для гэтых мэтаў на тэрыторыі «Фенікса» у сезон разбіваюць клумбы і градкі для зеляніны, а яшчэ разводзяць трусоў.
На вырошчванні адказнасці, у першую чаргу за сябе, а затым і за іншых, пабудавана і рэабілітацыйная праграма.
Па-першае, гэта інтэнсіўнае пагружэнне ў працу, калі часу на іншыя думкі застаецца мала. З 8 раніцы, калі пачынаецца зарадка, да вечаровай медытацыі ў 23 гадзіны вечара дзень рэабілітантаў распісаны. Гэта лекцыі, трэнінгі, індывідуальная і групавая псіхатэрапеўтычная праца, па 12-крокавай праграме для ананімных наркаманаў і алкаголікаў.
Па-другое, у цэнтры існуе такое паняцце, як служэнне. Яго сутнасць – рабіць нешта для іншых. Спачатку гэта дробныя даручэнні. Напрыклад, на працягу тыдня расстаўляць крэслы перад пачаткам працы псіхатэрапеўтычнай групы. З часам дэлегуюцца больш сур'ёзныя паўнамоцтвы: быць старэйшым дома, двара, даглядаць жыўнасць, гатаваць ежу для ўсіх.
— 80% поспеху ў рэабілітацыі – правільна падабраная каманда, – кажа Максім Пылёў. У нас не бывае выпадковых людзей. Хлопцы, якія прайшлі ў нас рэабілітацыю, могуць потым самі стаць кансультантамі і дапамагаць іншым. Яны як ніхто ведаюць, праз што праходзяць залежныя, і прыкладаюць найбольшыя намаганні. Курс рэабілітацыі для лячэння наркаманаў – паўгода. Алкагольнай залежнасці – 3 месяцы. Некаторыя, даведаўшыся пра тэрміны, кажуць, што гэта доўга. Але я думаю, што і за паўгода немагчыма чалавека ўсяму навучыць. Залежнасць фарміравалася гадамі, пазбавіцца яе па пстрычцы пальцаў немагчыма. Гэта працэс. Рэабілітацыя – свой мікрасоцыўм. Тут мы вучым чалавека знаходзіць кантакт з сабой, сваімі эмоцыямі, целам, даносіць свае пачуцці да іншых людзей. Асноўная праца залежнага пачынаецца пасля выхаду з цэнтра. Бо ён вяртаецца з новымі ведамі ў соцыум. Важна ўмець іх правільна ўжываць, і тут нельга быць залішне самаўпэўненым. Важная і пазіцыя сям'і.
40% рэабілітантаў – жанчыны. Часта маральна ім цяжэй, паколькі грамадства ставіцца да іх бязлітасна: «ты ж жанчына, маці». Не ў сілах справіцца з сорамам, жанчына яшчэ больш апускаецца ў залежнасць.
— У цэнтр я прыехала не для таго, каб кінуць, – распавядае Іна Стахоўская, кансультант па хімічнай залежнасці рэабілітацыйнага цэнтра «Фенікс». – Каб схавацца. Пасля чарговага дзетаксу зноў сарвалася. І пасля гэтага захацелася проста не бачыць вочы сына, маці, даць ім магчымасць адпачыць ад маіх пастаянных скандалаў, куражоў. Цэлых 5 месяцаў я проста адседжвалася. А калі мой фізічны стан прыйшоў ў норму, стала сумна. А падчас нудоты я заўсёды ішла ўжываць. Гэта быў пераломны момант: сысці або застацца. Я паглядзела на іншых людзей: «Чаму яны могуць, а я не? Што я губляю? Вярнуцца да наркотыкаў можна ў любы момант». І так я змагла выцягнуць сябе.
Цяпер не ўжываю ўжо 2 гады і 3 месяцы, працую кансультантам у цэнтры. Хлопцы звяртаюцца да мяне па дапамогу. Для мяне гэта велізарная радасць, бо я ўсё гэта праходзіла. Уключаюся ў працэсы, усёй душой жадаю, каб у іх атрымалася. Калі сыходзяць, зрываюцца, тады нават плачу. Але дзеля аднаго шчаслівага твару з удзячнымі вачыма гатовая выкладвацца.
Я стала вольнай. Мне не трэба кожны дзень думаць, што будзе заўтра, бегчы шукаць рэчыва. Радуюся проста кожнаму дню, сваёй працы, любой дробязі. Напэўна, зараз я «тарчу» на эмоцыях і зносінах з людзьмі. Яны прымушаюць адчуваць сябе жывой. Можа, хтосьці гэта асудзіць. Але лепш так, чым залежаць ад хімічнага рэчыва.
— Для мяне выратавальным кругам стала супольнасць ананімных наркаманаў, – кажа Вадзім Грыневіч, кансультант па хімічнай залежнасці рэабілітацыйнага цэнтра «Фенікс». – Стаў хадзіць на групы, убачыў такіх жа людзей, як я. Яны зразумелі мяне, нават жартавалі гэтак жа. Але пры гэтым не прымалі ніякіх наркотыкаў. Мне гэта спадабалася. Каб вытрымаць ізаляцыю ад рэчываў, прыехаў на рэабілітацыю. Хацелася схавацца ад шквалу абвінавачванняў, не бачыць разбурэння свайго жыцця. Мне здавалася, што 6 месяцаў – нейкі нерэальны тэрмін, паўжыцця. Сёння не ўжываю 1 год 4 месяцы. А калісьці думаў, што пратрымацца тыдзень – вышэйшы пілатаж. Мне здаецца, што ў 30 гадоў я толькі пачаў жыць. Зацікавіўся псіхатэрапіяй, займаюся масажам.
Цяпер у мяне няма прычын ужываць. Але пры гэтым працягваю дакладна прытрымлівацца правіл: не кантактаваць з дзеючымі наркаманамі, пазбягаць месцаў ужывання, выконваць мяжу на чыстыя рукі. Гэта значыць не набываць спіртное нават камусьці. Хаджу на групы, працую па праграме. Фактычна ўсё ўжо прыдумана. Трэба проста прытрымлівацца гэтых рэкамендацый. Вынік не хуткі. Але ў гэтым і цікавасць: усё развіваецца не па плане.
У цэнтры ў мяне свае абавязкі. Напрыклад, кансультую па тэлефоне. Выступаю пасярэднікам у зносінах рэабілітантаў з іх роднымі. Мне знаёма, як складана можа быць у гэты час кожнаму з бакоў. Па нашай праграме тэлефонная сувязь магчымая па выхадных на некалькі хвілін.
— Ці можа наркаман ці алкаголік вярнуцца да нармальнага жыцця?
— Можа, – адказвае Максім Пылёў. – Усё залежыць ад жадання. Калі чалавек хоча спыніць ужыванне, але не ведае, як гэта зрабіць, то праграма рэабілітацыі дасць яму той набор вопыту, навыкаў і ведаў, якія дапамогуць. Кароткага шляху няма. Усе хуткія метады прывядуць да рэцыдыву.
Можна шмат казаць пра спецыфіку захворвання, разбірацца ў мінулым сям'і, прапрацаваць мноства момантаў. Але першы крок – прызнаць праблему і не рабіць выгляд, што яе не існуе. Трэба сказаць сабе, што мы слабыя перад залежнасцю і наша жыццё не падлягае кантролю. Немагчыма вырашыць праблему на тым узроўні свядомасці, на якім яна створана. На рэабілітацыі мы дапамагаем гэты ўзровень павысіць.
— Ці рэальна пазбавіцца ад залежнасці самастойна?
— Залежнасць – гэта хвароба. А калі нешта баліць, мы ідзем да ўрача. Самалячэнне небяспечнае. Ёсць альтэрнатыўныя метады: кадзіраванне, падшыўкі. Для некаторых людзей яны спрацоўваюць на час. І быццам знешне ўсё выглядае добра. Але што адбываецца ў душы? Я шмат працую з залежнымі. Там унутры столькі болю, страху, жаху. Куды змяшчаюцца гэтыя пачуцці? Для мяне выздараўленне заключаецца ў тым, што чалавек прызнае праблему і вучыцца жыць з ёй шчасліва. Не лічыць сябе нікчэмнасцю, а можа радавацца, кахаць, тварыць, плакаць, смяяцца, гараваць...
Спецыялісты прызнаюцца: былых наркаманаў і алкаголікаў не бывае. Хвароба хранічная, невылечная. Залежны ніколі не навучыцца піць крыху, трохі ўжываць. Адмовіцца ад рэчываў давядзецца цалкам. Шлях гэты няхуткі і няпросты. Але тыя, хто змаглі яго прайсці, атрымалі паўнавартаснае, свабоднае і ўсвядомленае жыццё з яго простымі, але сапраўднымі радасцямі. А яны і ёсць самыя каштоўныя.
Фота – Генадзь Сукач.
Трохдзённая выстава-фестываль фантастыкі, коміксаў, фэнтэзі, настольных і камп'ютэрных гульняў пройдзе ў Мінску 2-4 лістапада. У інтэрактыўным фармаце госці пазнаёмяцца з навінкамі гульнявой індустрыі, паглыбяцца ў фантастычныя сусветы і свет «жалеза» на UniCon & Game Expo.
2 лістапада мінчан і гасцей горада на футбольным манежы сустрэнуць любімыя персанажы фантастычных серыялаў, коміксаў і камп'ютарных гульняў. UniCon-2018 рыхтуе 29 фан-стэндаў фантастычных сусветаў: кожны са сваёй праграмай і сваімі героямі – ад Warcraft да Star Wars і Marvel.
На сцэне фестывалю пройдзе конкурс касплэю – сцэнічнага дэфіле фантастычных персанажаў.
Прыхільнікаў фантастычных раманаў чакаюць сустрэчы з пісьменнікамі-фантастамі Вадзімам Пановым і Віталіем Зыкавым, якія спецыяльна прыедуць на фестываль. Аматары коміксаў на Алеі аўтараў змогуць пагутарыць з запрошанымі гасцямі. Тут жа наведвальнікам прадставяць спецыяльны праект – артбук беларускіх мастакоў «Whitebook 2», а таксама зборнік коміксаў беларускіх аўтараў «Сучасны комiкс».
Паглыбіцца ў свет гейм індустрыі наведвальнікам дапаможа экспазіцыя Game Expo. Навінкі ад камп'ютарных брэндаў, графічныя планшэты, навіны гейм індустрыі ад беларускіх і расійскіх распрацоўшчыкаў. У рамках Game Expo пройдзе два кіберспартыўныя турніры па дысцыплінах Dota 2 і Hearthstone. Пераможца другога атрымае галоўны прыз – гульнявы ноўтбук ад Тытульнага партнёра выставы – брэнда ASUS.
Таксама наведвальнікаў чакаюць інтэрактыўныя рэтра-гульні, файтынгі, прэзентацыі індзі-гульняў, якіх яшчэ няма ў вольным доступе, адукацыйныя майстар-класы па 3D ілюстрацыі і графіцы, конкурс малюнкаў на графічных планшэтах і многае іншае. Для аматараў настольных гульняў будзе арганізавана гульнятэка, на якой можна згуляць у любімыя гульні і ацаніць навінкі (Правільны мёд, Дойліды, Таемнае пасланне, Дэлюкс і іншыя.).
Тры дні ў футбольным манежы гасцей чакае ўсё для цікавага вольнага часу: жывыя квэсты з падарункамі, конкурсы, розыгрышы прызоў, музычная праграма, інтэрактыўныя пляцоўкі і шмат новых уражанняў.
Сачыце за навінамі і праграмай мерапрыемстваў у афіцыйных пабліках
#gameexpominsk
#uniconby
Час правядзення выставы: 2—4 лістапада 2018г.
Месца правядзення: г. Мінск, пр. Пераможцаў, 20/2, футбольны манеж
Сярэдняя працягласць жыцця беларуса на працягу апошніх 10 гадоў штогод павялічваецца на 6 месяцаў і ўжо перавысіла планку 73 гады. І гэта не мяжа! Як вам перспектыва жыць 200, 300 ці нават 500 гадоў? Сапраўды, гэта больш падобна на фантастыку, чым на рэальнасць. Але сучасныя веды пра генетыку чалавека дасягнулі такога ўзроўню, што тэарэтычна сёння магчыма пераадоленне самых смелых, нават неверагодных межаў.
А вось адсвяткаваць 100-гадовы юбілей у коле сям'і – абсалютная рэальнасць ледзь не для кожнага чалавека. Галоўнае, ведаць уласны сакрэт даўгалецця. У чым ён заключаецца, журналіст партала Здаровыя людзі даведалася ад загадчыцы лабараторыі генетыкі чалавека Інстытута генетыкі і цыталогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, прафесара, доктара біялагічных навук Ірмы Масэ.
Чалавек з'яўляецца носьбітам 25 тысяч генаў. Асноўная іх частка адказвае за знешнасць (у тым ліку, умоўна кажучы, форму пазногця, выгіб мочкі вуха, структуру воласа), здольнасці, тэмперамент чалавека. Але пэўная колькасць генаў адказныя за здароўе і паказваюць на схільнасць да тых або іншых захворванняў.
З 2009 года ў лабараторыі генетыкі чалавека ў Рэспубліканскім цэнтры геномных біятэхналогій на базе Інстытута генетыкі і цыталогіі НАН Беларусі пачалі праводзіць даследаванні тых генаў, якія аказваюць уплыў на здароўе і працягласць жыцця чалавека з выдачай генетычных пашпартоў насельніцтву. З 2014 года работа наладжана напоўніцу. Навошта гэта трэба і чаму гэта важна?
Генетычны пашпарт – гэта дакумент, які выдаецца на падставе вынікаў даследаванняў і змяшчае звесткі пра генетычныя асаблівасці чалавека. І тут прынцыпова важна ўразумець: гэта не прысуд, а кіраўніцтва да дзеяння.
Навукоўцы-біёлагі Беларусі, зрэшты, як і іх калегі з Італіі, Вялікабрытаніі і іншых краін Еўропы, на падставе праведзеных даследаванняў прытрымліваюцца таго меркавання, што на здароўе і даўгалецце чалавека генетычныя асаблівасці ўплываюць толькі на 25%. Астатняе – гэта ўсё ж такі лад жыцця, харчаванне, навакольнае асяроддзе. Менавіта для разумення таго, як чалавеку скарэктаваць лад жыцця, каб захаваць здароўе і падоўжыць гады, важна ведаць свае генетычныя асаблівасці.
Сёння беларускія навукоўцы з дапамогай даследавання геному маюць магчымасць выяўляць схільнасць чалавека да сардэчна-сасудзістых захворванняў (інсульт, інфаркт, вянозныя трамбозы), дыябету 2-га тыпу, метабалічны сіндром, астэапарозу, цэліякіі і некаторых іншым. Гэта неінфекцыйныя захворванні, якія з'яўляюцца адной з вядучых прычын высокай інвалідызацыі і смяротнасці ва ўсім свеце. У той жа час іх узнікненне абумоўлена не столькі генетычнай схільнасцю, колькі такімі фактарамі рызыкі, як шкодныя звычкі, гіпадынамія, нерацыянальнае і незбалансаванае харчаванне, залішняя вага.
Адпаведна, маючы на руках генетычны пашпарт, чалавек атрымлівае рэальную магчымасць абараніць сваё здароўе і падоўжыць жыццё.
Людзі набываюць танометры, глюкометры, пачынаюць сачыць за сваім здароўем, праходзяць прафілактычныя агляды ва ўрачоў. Такім чынам, павышаюць свае шанцы на здаровае даўгалецце.
Больш падрабязная інфармацыя, актуальныя цэны прадстаўлены на сайце Рэспубліканскага цэнтра геномных біятэхналогій. Там жа можна запісацца на генетычнае тэсціраванне ў рэжыме анлайн.
Першыя праявы хваробы Альцгеймера могуць прайсці незаўважна і не выклікаць насцярожанасці ў самога чалавека або яго блізкіх. Нягледзячы на тое, што сярэдні ўзрост пачатку захворвання прыпадае на 65 гадоў і пазней, прадвеснікі хваробы Альцгеймера з'яўляюцца на шмат гадоў раней да першых відавочных сімптомаў.
Медыцыне вядомы выпадкі, калі хвароба Альцгеймера пачыналася ва ўзросце да 30 гадоў.
Лячэнне хваробы Альцгеймера заснавана на падтрымальнай тэрапіі. Аднак, чым раней яно будзе распачата, тым больш шанцаў на памяншэнне ступені зніжэння кагнітыўных функцый чалавека і пазнейшае наступленне цяжкіх формаў захворвання.
Як не прапусціць першыя праявы захворвання? Што павінна насцярожыць? Да якіх спецыялістаў варта звяртацца, калі ўзніклі падазрэнні? Ці можна папярэдзіць наступленне захворвання? Пра гэта карэспандэнту інфармацыйнага партала Здаровыя людзі распавяла загадчыца 13-ага псіхіятрычнага аддзялення РНПЦ псіхічнага здароўя Святлана Занская.
Спрагназаваць з вялікай доляй верагоднасці, ці разаўецца ў будучым хвароба Альцгеймера, складана. Разам з тым, навукоўцы вылучаюць шэраг фактараў, наяўнасць якіх значна павышае рызыку развіцця захворвання.
На жаль, ранняя дыягностыка хваробы Альцгеймера праводзіцца ў рэдкіх выпадках. Гэта абумоўлена і тым, што прадвеснікі захворвання часта не выклікаюць трывогі, ім знаходзіцца цалкам лагічнае тлумачэнне: стомленасць, стрэс, недахоп сну або адпачынку, загружанасць на працы і г. д. Нярэдка ранняя стадыя хваробы Альцгеймера праяўляецца невялікай непамятлівасцю, апатыяй, замкнёнасцю, што часта ўспрымаецца роднымі чалавека, ды і ім самім, як «прыкмета» старасці.
Як мы ўжо адзначалі, для пачатковай стадыі хваробы Альцгеймера характэрныя кагнітыўныя расстройствы: парушэнні памяці, незасяроджаная ўвага, страта арыентацыі ў часе. Нярэдка захворванне правакуе перамены ў характары чалавека: раней прыемны ў зносінах чалавек можа стаць грубым і няветлівым, замкнёным, адчувае пастаянную незадаволенасць сваімі здольнасцямі, станам, стаўленнем тых, хто побач.
Не рэдкія выпадкі, калі хвароба пачынаецца з парушэння менавіта кароткачасовай памяці. Такі чалавек не можа ўспомніць толькі што атрыманую інфармацыю. Разам з тым, яму не цяжка прайграваць факты або падзеі з жыцця, якія прайшлі шмат-шмат гадоў таму.
У адным з навуковых даследаванняў было даказана, што адна з ранніх прыкмет хваробы – змяненне маўлення. Яна становіцца больш беднай па напаўненні, фразы – шматслоўныя і няскладныя. Зрэшты, ёсць і іншыя прыкметы, з'яўленне якіх не варта пакідаць без увагі:
Калі пералічаныя прыкметы назіраюцца на працягу шасці месяцаў, гэта можа быць падставай для пастаноўкі дыягназу.
10 сімптомаў, якія дазваляюць западозрыць развіццё хваробы Альцгеймера і якія патрабуюць неадкладнага абследавання
1 | Зніжэнне памяці, што парушае паўсядзённую актыўнасць |
2 | Парушэнне здольнасці планаваць сваю дзейнасць і знаходзіць рашэнне праблемы |
3 | Цяжкасці выканання знаёмых дзеянняў дома, на працы, падчас адпачынку |
4 | Парушэнне арыентацыі ў часе і прасторы |
5 | Цяжкасці з пазнаваннем зрокавых вобразаў і вызначэнне прасторавых узаемаадносін |
6 | Узніклі цяжкасці пры знаходжанні слоў у вусным маўленні і пры пісьме |
7 | Пакіданне рэчаў у нязвыклых месцах, няздольнасць успомніць пройдзены матэрыял |
8 | Неадэкватнасць меркаванняў |
9 | Адмова ад актыўных заняткаў, працы, хобі, кантактаў з людзьмі і г. д. |
10 | Змены настрою і асобасных характарыстык |
Для тэсту неабходна чыстая папера без лінеек або клетачак, аловак або ручка.
Тэст: Варта намаляваць цыферблат звычайнага механічнага гадзінніка з пазначэннем часу. Затым, пры дапамозе дзесяцібальнай шкалы, ацэньваецца вынік.
10 балаў. Малюнак выразны. Лічбы размешчаны правільна. Час названы дакладна.
9 балаў. Ёсць дробныя памылкі ў малюнку.
8 балаў. Адна з стрэлак няправільна паказвае час.
7 балаў. Напрамак стрэлак адлюстраваны памылкова.
6 балаў. Гадзінная і хвілінная стрэлкі знаходзяцца ў бязладным становішчы, а час паказаны іншым спосабам.
5 балаў. На цыферблаце гадзінніку няправільна пазначаны лічбы. Напрыклад, намаляваныя ў адваротным парадку або на рознай адлегласці.
4 балы. На цыферблаце не хапае некаторых лічбаў або яны размешчаны па-за гадзіннікам.
3 балы. Усе лічбы знаходзяцца па-за цыферблатам.
2 балы. Чалавек не можа справіцца з пастаўленай задачай, але спрабуе яе выканаць.
1 бал. Няма ніякіх спробаў выканаць заданне.
Рызыка развіцця хваробы Альцгеймера павялічваецца, калі нехта сярод родных, асабліва блізкіх сваякоў, меў гэтае захворванне.
Жанчыны часцей, чым мужчыны, пакутуюць ад хваробы Альцгеймера. Але самы важкі «ўклад» у яе развіццё ўносіць узрост.
Вядома, узрост або генетыку змяніць не атрымаецца, а вось лад жыцця – цалкам. І гэта не толькі фізічная актыўнасць і паўнавартаснае харчаванне, адмова ад шкодных звычак (хоць гэта таксама важна і трэба).
Мы паспрабавалі сабраць самыя важныя рэкамендацыі таго, якім чынам можна затармазіць пачатак развіцця захворвання.
Калі чалавек спіць, у яго арганізме адбываюцца важныя працэсы, у тым ліку «ачыстка» галаўнога мозгу. А яшчэ падчас сну адбываецца пераход кароткатэрміновай памяці ў доўгатэрміновую.
Калі сон парушаны, механізм такой «прыборкі» ламаецца, што спрыяе з'яўленню амілоіднага бялку, з-за якога ўтвараюцца перагародкі паміж клеткамі. З часам гэта прыводзіць да парушэння дзейнасці мозгу, зніжэння кагнітыўных функцый і, у канчатковым выніку, можа спрыяць развіццю старэчай прыдуркаватасці.
Існуюць розныя меркаванні наконт таго, як узровень інтэлекту і адукацыі ўплываюць на верагоднасць развіцця хваробы Альцгеймера. Хтосьці настроены скептычна, а некаторыя з экспертаў прыводзяць неабвержныя доказы таго, што пастаянны мазгавы «штурм» прыносіць свой плён. Разумовая дзейнасць (чытанне, настольныя гульні, вывучэнне замежных моў, новыя хобі і захапленні, авалоданне новай спецыяльнасцю або атрыманне другой адукацыі) – добрая нагрузка для галаўнога мозгу ў любым узросце.
Адзіны нюанс: для паспяховай трэніроўкі пазнавальных функцый неабходна сацыяльнае асяроддзе, а значыць – зносіны. Дарэчы, некаторыя навукоўцы менавіта недахоп жывых зносін называюць адной з прычын развіцця хваробы Альцгеймера. Хоць да гэтага часу не могуць даць гэтаму лагічнага тлумачэння. Наведванне родных і сяброў, тэлефонныя размовы зніжаюць рызыку развіцця дэменцыі. Адзінота ж, наадварот, можа яе пагоршыць.
Адмаўленне ад шкодных звычак, натуральная і здаровая ежа, штодзённая фізічная актыўнасць – тры слупы на шляху да здароўя.
Адмоўны ўплыў на здароўе сардэчна-сасудзістай сістэмы аказвае алкаголь. Як вынік – рызыка развіцця інсульту павялічваецца ў разы, а значыць, і хваробы Альцгеймера.
Павышаны артэрыяльны ціск, залішняя маса цела або атлусценне, цукровы дыябет і павышаны ўзровень халестэрыну ў крыві – усе гэтыя фактары вядуць да таго, што верагоднасць развіцця хваробы ўзрастае. Выхад? Кантраляваць паказчыкі артэрыяльнага ціску, узроўню цукру і халестэрыну крыві, знізіць масу цела.
На думку навукоўцаў, рэгулярныя фізічныя нагрузкі дапамагаюць захаваць аб'ём гіпакампа ў норме (тая зона галаўнога мозгу, якая ў першую чаргу пакутуе ў выніку развіцця хваробы Альцгеймера).
Яшчэ адзін просты і карысны рэцэпт для здароўя вачэй ад шэф-повара кулінарнай студыі Le Gourmet Аляксея Радзько, выкладчыка школы здаровага харчавання Анастасіі Уласевіч і вядучага афтальмолага праекта «Я бачу!» Хрысціны Белянічавай.
Інгрэдыенты ў гэтай стравы даступныя, а прыгатаванне пад сілу любой гаспадыні!
Для запяканкі вам спатрэбіцца:
Для падліўкі:
Крок 1. Размінаем тварог, дадаем у яго асобна жаўткі, асобна бялкі, старанна ўмешваем.
Крок 2. Гарбуз чысцім, рэжам кубікамі, трохі адварваем, перабіваем блендарам, пасля чаго змешваем з тварожнай масай з яйкамі да кансістэнцыі муса. Калі гарбуз сакавіты і мус атрымліваецца занадта вадкім, у якасці загушчальніка можна дадаць манныя крупы.
Крок 3. На смак дадаем у масу цукар, цэдру апельсіна, карыцу або ванілін.
Можна ўмяшаць папярэдне падсмажаныя на патэльні арэхі.
Крок 4. Выкладваем масу ў злёгку змазаную алеем форму і запякаем у духоўцы на працягу паўгадзіны пры тэмпературы 180° С.
Крок 5. Гатуем соус: у грэчаскі ёгурт дадаем чарніцы (можна замарожаныя).
Старанна змешваем, дадаем цукровую пудру або цукар.
Крок 6. Падаем запяканку з падліўкай.
Соус можна замяніць смятанай або чарнічным джэмам.
Смачна есці!
Фота – Аксана Жураўлёва.
Вобраз дурнаватых дзівакоў, якія лускаюць семечкі і смачна плююць, даўно стаў візуальным клішэ. Таму да гэтага часу сапраўдныя знаўцы «народнага прадукту» сваю прыхільнасць стараліся асабліва не афішыраваць.
Але, нарэшце, прыйшоў час, калі можна адкрыта любіць семкі і не перажываць за свой імідж. Напрыклад, семечкі гарбуза сталі модным трэндам у правільным харчаванні. Сусветная арганізацыя аховы здароўя настойліва рэкамендуе ўключаць іх у рацыён.
Адна гарбузовых семечка ўтрымлівае вялікую колькасць пажыўных рэчываў, сярод якіх бялок, марганец, медзь, магній, жалеза і інш. У ёй таксама змяшчаюцца антыаксіданты і фітастэролы.
У 30 г семечак утрымліваецца (% ад сутачнай нормы):
Акрамя таго, што гарбузовыя семечкі маюць практычна ўсе карысныя ўласцівасці самаго гарбуза, у іх ёсць і свае, асаблівыя перавагі. Галоўная з якіх – высокае ўтрыманне цынку.
Цынк удзельнічае ў велізарнай колькасці працэсаў і рэакцый, якія адбываюцца ў арганізме (уключаючы рост і дзяленне клетак, імунныя, рэгенератыўныя, ферментатыўныя працэсы і інш.). Таму дэфіцыт мінерала абавязкова адбіваецца на агульным самаадчуванні, настроі і нават знешнім выглядзе. Ломкія пазногці, вугравы сып, хранічная стомленасць і раздражняльнасць, выпадзенне валасоў могуць ускосна сведчыць пра востры недахоп цынку.
Але асабліва важны мікраэлемент для мужчын і жанчын рэпрадуктыўнага ўзросту. Недастатковае яго спажыванне ўсяго за некалькі тыдняў можа прывесці да зніжэння ўзроўню тэстастэрону ў мужчын. А гэта самы кароткі шлях да эрэктыльнай дысфункцыі.
Каштоўнасць цынку для мужчын заключаецца і ў тым, што ён неабходны для нармальнага функцыянавання прастаты (дарэчы, менавіта тут канцэнтрацыя мікраэлемента найбольш высокая). Такім чынам, ужыванне цынку ў неабходнай колькасці зніжае верагоднасць развіцця прастатыту. Акрамя таго, мінерал істотна ўплывае на якасць спермы (у прыватнасці, на маторыку сперматазоідаў), адпаведна, і на здольнасць мужчыны зачаць дзіця. Пастаянны дэфіцыт мікраэлемента таксама значна зніжае шанцы на зачацце і па «жаночай лініі».
Сутачная патрэба дарослага мужчыны ў цынку складае прыкладна 11 мг, жанчыны – 8-9 мг.
У 30 г гарбузовых семечак змяшчаецца больш за 2 мг каштоўнага мінерала. Жменька ці дзве карыснага насення ў суткі – выдатная прафілактыка дэфіцыту цынку.
Яшчэ адзін важны мікраэлемент, які ў дастатку змяшчаецца ў гарбузовых семечках, – магній. Гэта актыўны і незаменны ўдзельнік шырокага спектру жыццёва важных фізіялагічных працэсаў (ад правільнага ўтварэння костак і зубоў да сінтэзу ДНК). Даказана, што магній ўплывае на нармалізацыю крывянога ціску і працу сардэчнай цягліцы.
Раптоўнае спыненне сэрца, інфаркт міякарда, інсульт – верагоднасць наступлення гэтых грозных захворванняў зніжаецца пры папаўненні сутачнай патрэбнасці ў магніі. Бярыце да ўвагі: усяго 30 г гарбузовых семак здольныя забяспечыць палову сутачнай патрэбнасці чалавека ў гэтым каштоўным мінерале.
Акрамя таго, насенне гарбуза - багатая крыніца трыптафану (амінакіслаты, якая ўдзельнічае ў сінтэзе сератаніна ( «гармону радасці») і мелатаніна ( «гармону сну»)). Калі за некалькі гадзін да адбою з'есці трохі гарбузовых семак, спакойны начны сон практычна гарантаваны.
Што тычыцца вітамінавага складу гарбузовых семак, то ён шмат у чым падобны да складу самога гарбуза. Асабліва варта адзначыць вітамін Е, вядомы сваімі антыаксідантнымі ўласцівасцямі. У насенні яго канцэнтрацыя не такая высокая, як у плодзе. Аднак менавіта тут ён прадстаўлены ва ўсіх формах (альфа-такаферол, гама-такаферол, дэльта-такаферол, альфа-такаманенол, гама-такаманенол), што робіць гарбузовыя семечкі ўнікальным прадуктам з магутным антыаксідантным дзеяннем.
Нялішнім будзе адзначыць здольнасць гарбузовых семечак добра ўплываць на працу кішэчніка (дзякуючы высокаму ўтрыманню клятчаткі) і шчытападобнай залозы (дзякуй цынку), змякчаць непрыемныя сімптомы ў перыяд менапаўзы (за кошт прыродных фітаэстрагенаў і павышэння ўзроўню «добрага» халестэрыну).
А таксама гарбузовыя семечкі карыстаюцца вялікай папулярнасцю ў народнай медыцыне як эфектыўны сродак супраць гельмінтаў. Рэчыва кукурбітын, якое змяшчаецца ў насенні, сапраўды прыводзіць да гібелі некаторых відаў глістоў, паралізуючы іх нервовую сістэму.
Узяўшы за правіла з'ядаць раз у дзень жменьку гарбузовых семечак, можна без сумневу атрымаць шэраг пераваг для здароўя. Тым не менш, не варта грэбаваць магчымым пабочным эфектам ад ужывання прадукту.
Семечкі гарбуза прадаюцца ў вычышчаным і неабчышчаным выглядзе, на вагу і фасаваныя. Незалежна ад таго, якому прадукту вы аддаеце перавагу, пры набыцці прытрымлівайцеся наступных правіл:
Вядома, лепш за ўсё вырасціць гарбуз на ўласным прысядзібным або дачным участку. Тады вы сапраўды будзеце ўпэўнены ў якасці прадукту.
Але перад тым, як пакласці семечкі на захоўванне, іх варта правільна падрыхтаваць.
Вадзіму 32. Ён урач. У 30 гадоў стаў гераінавым наркаманам. Няўжо чалавек з медыцынскай адукацыяй не разумее, што такое наркотык і што непазбежна мельцяшыць наперадзе? Значыць, існуе нешта мацнейшае за страх захварэць і памерці?
— Унутраная незадаволенасць жыццём, – кажа Вадзім. – Я рабіў усё, што ад мяне хацелі бацькі, грамадства. Я быў жанаты, хадзіў на працу. Як усе. Але жыў як быццам не сваё жыццё. Было невыносна пра гэта думаць, хацелася заплюшчыць вочы.
Ці ёсць нешта, што можа зберагчы чалавека ад выбару ў бок наркотыку, алкаголю? Як спраўляюцца і пра што перажываюць тыя, каму ўдалося вырвацца. Як крок за крокам пераадольваецца хваравітая цяга?
Каманда 24health.by пабывала ў рэабілітацыйным цэнтры «Фенікс» і паглядзела на працэс выздараўлення залежных знутры.
За 3 гады тут прайшлі рэабілітацыю ад алкагольнай і наркатычнай залежнасці каля 100 чалавек. Паводле сусветнай статыстыкі, з 10 тых, хто прыйшоў, 3 чалавекі застаюцца выздараўліваць (1 адразу, двое іншых пасля зрываў), 2 працягваюць ужыванне, яшчэ 2 знікаюць з поля зроку, 3 паміраюць. Паспяховай лічыцца праграма рэабілітацыі, пры якой 30% рэабілітантаў знаходзяцца ў рэмісіі на працягу года. У «Феніксе» гэтая лічба складае 50%. Пра цэнтр чулі не толькі ў Беларусі. Сюды прыязджаюць за выратаваннем з Расіі, Украіны, Польшчы.
Наркотык прытупляе і адключае інстынкт самазахавання. А калі ён прачынаецца і б'е ва ўсе званы на фінальных стадыях, можа быць ужо занадта позна.
Псіхолагі прызналі: запалохванні не працуюць. Падлеткі слухаюць пра жудасныя наступствы ад шкодных звычак і залежнасці без усялякага страху. Для іх гэтая інфармацыя даўно не новая, балазе ў інтэрнэце доступ да яе шырокі. «Так, калісьці, можа, будзе рак, сухоты, цыроз. Так, ад наркотыкаў паміраюць», – упэўнена выкарыстоўваюць медыцынскія тэрміны юнакі і дзяўчаты. І... ідуць за кут зрабіць чарговую зацяжку. Грозныя наступствы - гэта недзе там, у туманнай і далёкай будучыні. А далучыцца да кампаніі або збегчы ад праблем хочацца прама цяпер. Сустрэчы з былымі алкаголікамі і наркаманамі таксама не спрацоўваюць. Падлеткі разумеюць: вось стаіць жывы і нармальны чалавек. Значыць, пры жаданні перамагчы залежнасць усё ж можна. І жыць паўнавартасным жыццём. Не бачаць яны галоўнага. Выкарабкваюцца адзінкі! За спінай кожнага наркамана свае могілкі. На аднаго пераможцу прыпадаюць дзясяткі тых, хто не здолеў. А хто ацэніць разбітыя мары, планы, страчаныя магчымасці, разбураныя жыцці блізкіх, якім даводзіцца гадамі і не па сваёй волі жыць у сапраўдным пекле?
Вадзім, стаж ужывання – 10 гадоў. Чысты 1 год 4 месяцы.
— Хвароба забрала ў мяне сям'ю і працу, а магла адабраць жыццё, – распавядае Вадзім. Той самы ўрач, у чыё жыццё наркотыкі ўвайшлі ў дарослым і свядомым узросце. Першы раз паспрабаваў паліць «траўку» яшчэ ва ўніверсітэце. Тады гэта было весела. Расслабляліся спачатку раз на месяц, а потым усё часцей і часцей. Дайшло да таго, што стаў паліць кожны дзень. Сябры ў нейкі момант змаглі спыніцца, а я не. Курыў і ўтойваў гэта. Пры тым лічыў сябе вышэйшым за астатніх. Бо я быў такім крутым, у мяне была свая таямніца. Потым перайшоў на таблеткі. Пры гэтым з пагардай глядзеў на тых, хто колецца. Лічыў, што вось да гэтага я дакладна не дайду. Не памятаю, чаму і як, але ў адзін момант я апынуўся ў машыне, а ў руцэ ў мяне быў шпрыц з гераінам... Жыццё вельмі хутка пайшло пад адхон. Я быў у актыўнай залежнасці і вар'яцтве. У моманты пробліскаў збіраўся завязаць. Казаў сабе з вечара: «Заўтра ўсё будзе па-іншаму. Прачнуся, пачышчу зубы і паеду на працу». Але гэта быў самападман. Раніца зноў і зноў пачыналася з новай дозы. Я стаў горш выглядаць, схуднеў, погляд стаў шалёным. Пачаліся праблемы на працы, дома не было грошай. Мяне пераследавалі крэдыторы. На сямейных мерапрыемствах я часта імкнуўся застацца сам насам. Страшна было, што раскрыюць. Сорам і віна не дазвалялі прасіць дапамогі, хоць разумеў, што сам не спраўляюся.
Іна ўсё сваё свядомае жыццё правяла ў пошуках новай дозы. Стаж ужывання – 20 гадоў. Чыстая 2 гады 3 месяцы.
— Мне было гадоў 17. Я была юнай, пакахала. Падазрэнні пра тое, што ён наркаман, былі. Але я іх адганяла ад сябе: «Не можа быць». Адносіны былі складанымі і знясільвалі. Мы шмат разоў сыходзіліся-разыходзіліся. Спрабавала яго перарабіць, выправіць. Але ў мяне не атрымлівалася. Гэта было так невыносна, што я не знайшла нічога лепшага, чым... пачаць ужываць разам з ім. Тыя адносіны скончыліся праз 7 гадоў. Але я ўжо не магла спыніцца. Маім жыццём стаў наркотык. Вялікі перапынак быў толькі аднойчы, калі нарадзіла сына. Але як толькі ён пайшоў у садок, у мяне з'явіўся вольны час. І я сарвалася. Мне стала сумна, бо для сябе я жыць не ўмею.
Гэта складана забыць. Поўны адчай, боль, адзінота. Як быццам я нікому не патрэбна і ніхто мяне не разумее. Спрабую данесці свае пачуцці і захлынаюся ад лютасці. Мне балюча, а мяне не чуюць. Мне ўсё роўна, хто быў у той момант перада мной: мама, сын. Я разбурала ўсё навокал. Дома не было цэлых дзвярэй, шкло было бітае. Гэта пра вар'яцтва. Калі вочы засціць і ўсё адбываецца на адным дыханні. Напэўна, незалежны залежнага не разумее. І я няправільна прасіла дапамогі».
Максім Пылёў, практыкуючы псіхолаг, гештальт-кансультант, групавы псіхатэрапеўт, праграмны кіраўнік рэабілітацыйнага цэнтра «Фенікс».
— Многія думаюць: ну перастань піць-калоцца, і ўсё будзе добра. Не ўжываеш – значыць, у цябе ёсць праца, сям'я, захапленні. Ужываеш – нічога няма. Ніхто не думае пра тое, што адбываецца ў душы ў наркамана і алкаголіка. Ужыванне - гэта па сутнасці абязбольвальнае. З яго дапамогай чалавек хоча зрабіць так, каб нічога не адчуваць. Калі гэтай анестэзіі няма, душэўны і эмацыйны боль становіцца вельмі вострым. Чалавек ужывае наркотык не таму, што яму няма чаго рабіць. Як правіла, ён сустракаецца з глыбокімі пытаннямі. Гэтыя пачуцці і адчуванні становяцца невыноснымі для яго, і ён зноў і зноў вяртаецца да звыклага спосабу.
Спецыфіка залежнасці змяняецца. Жыццё цяпер хуткае. Залежнасці таксама сталі больш хуткаснымі. Людзі хутчэй співаюцца, хутчэй даходзяць да дна, дэградуюць. Маладыя людзі да 30 гадоў паступаюць у жудаснай алкагольнай залежнасці 3-4 стадыі, калі працэс ужо незваротны. Калі казаць пра наркаманію, то гэта сінтэтычныя наркотыкі, якія ўжывае моладзь. Гэта хуткадзейная атрута. Там і кайфу як такога няма. Сінтэтычныя солі, спайс. Хуткія кайфы - і адразу параноя, вар'яцтва, адсутнасць кантролю. І шмат хто не дажывае да таго моманту, каб нешта ўсвядоміць і паспрабаваць памяняць.
Да нас прыязджаюць маладыя хлопцы, якія пачалі ўжываць яшчэ да паўналецця, і не ўмеюць нічога. Яны зусім не маюць паняцця пра тое, што такое пачуцці і як іх выказваць. Калі раней мы вярталі чалавеку тыя ўменні, вопыт, навыкі, адказнасць, на якія ён забыўся ў працэсе ўжывання, то цяпер літаральна вучым з нуля, аж да таго, як даглядаць сябе, чысціць зубы, хадзіць у прыбіральню, чытаць, пісаць, правільна будаваць сказы. Гэта страшна».
Ёсць заканамернасць: усе залежныя – выхадцы з дэструктыўных сем'яў. Цалкам магчыма, што гэта была самая інтэлігентная і прыстойная сям'я, бацькі ў ёй не біліся і не выпівалі. Проста дзіцяці не было месца, яго пачуццямі ніхто не цікавіўся, яны не прымаліся ў разлік. Нельга скідаць з рахункаў і генетычную схільнасць. Звычайна яна ярка прасочваецца праз пакаленне.
Сустрэчы з сям'ёй – важны аспект у працы з залежнымі. Бо гэта тое асяроддзе дзе і сфарміраваўся залежны тып паводзінаў. Чалавек, які змяніў сваё стаўленне да жыцця і прайшоў курс рэабілітацыі, можа вярнуцца ў тую ж самую сямейную абстаноўку, дзе нічога не змянілася. І тады высокая верагоднасць зрыву. Таму кожны месяц у «Феніксе» – бацькоўскія дні. Сваякі прыязджаюць у цэнтр, удзельнічаюць у агульных групах, сямейнай тэрапіі з псіхолагамі.
Залежны тып паводзінаў фарміруецца яшчэ ў дзяцінстве. Самы надзейны спосаб прафілактыкі – наяўнасць з самых ранніх гадоў значнага дарослага (аднаго з бацькоў, трэнера, настаўніка і г. д.), у якога дзіця захоча пераймаць і да каго прыслухвацца. Тыя, хто адважыўся паспрабаваць наркотыкі, у 100% выпадкаў кажуць пра адсутнасць увагі да іх рэальных патрэбаў. Справа не ў колькасці часу, што прабавілі з дзіцяці. Хутчэй у якасці. Гадзіна ўвагі, прысвечаная толькі і выключна ўдумлівай размове або сумеснай гульні лепш, чым цэлы дзень побач, але з гаджэтамі ў руках.
Працяг будзе...
Фота і відэа - Генадзь Сукач.
One fine body…