Да таго, як 5 гадоў таму 16-гадоваму Вадзіму Осіну з Гродна паставілі дыягназ «цэліякія», яго жыццё мала чым адрознівалася ад жыцця аднагодкаў: ён рос у вялікай любячай сям'і, хадзіў у школу і ўсур'ёз захапляўся хакеем. Адзінае, што турбавала яго бацькоў: невысокі рост хлопчыка і пастаянная анемія нават на фоне прыёму прэпаратаў жалеза.
Даволі доўга ўрачы схіляліся да таго, што праблемы Вадзіма звязаны са шчытавідкай. Тое, што прычыну трэба шукаць у іншым месцы, высветлілася фактычна выпадкова: на кансультацыю да гастраэнтэролага Осіны ішлі хутчэй ад безвыходнасці, чым з верай у тое, што менавіта гэты спецыяліст патрэбен іх сыну.
Дыягназ цэліякія агаломшыў. Звыклы ўклад жыцця ў адзін момант праваліўся ў пекла: давялося змяняць побыт, характар і звычкі харчавання ўсёй сям'і. Вадзім, нягледзячы на ўпартасць і жаданне, вымушаны быў развітацца з улюбёным хакеем ... А з улікам асаблівасцей цэліякіі, урачы настойліва рэкамендавалі абследаваць і астатніх дзяцей у сям'і Осіных (у Вадзіма яшчэ 9 братоў і сясцёр). Дыягназ пацвердзіўся ў старэйшай сястры Вадзіма Ніны.
У тым, што такое цэліякія і як яе не прапусціць, Слушна дапамагла разабрацца Ірына Савановіч, кандыдат медыцынскіх навук, дацэнт 2-й кафедры дзіцячых хвароб БДМУ, галоўны пазаштатны дзіцячы гастраэнтэролаг Міністэрства аховы здароўя.
Калі 1 – гэта шмат
Вадзіму і Ніне Осіным не пашанцавала трапіць у 1% людзей, якія пакутуюць ад цэліякіі.
На першы погляд сама па сабе гэтая лічба нікчэмна малая. Але ў маштабах Беларусі мае некалькі іншае вымярэнне: колькасць пацыентаў з пацверджаным дыягназам цэліякіі можа быць супастаўна з насельніцтвам такіх гарадоў, як Маладзечна, Салігорск, Наваполацк альбо Ліда. З улікам размытасці сімптомаў захворвання і, адпаведна, пэўных цяжкасцей у дыягностыцы, рэальная лічба цалкам можа апынуцца вышэйшай.
У здаровых людзей глютэн, трапляючы ў страўнікава-кішачны тракт, пераварваецца, пажыўныя рэчывы трапляюць у крывацёк і дастаўляюцца да ўсіх органаў і тканак. У людзей з цэліякіяй імунная сістэма распазнае глютэн як «чужынца», атакуючы пры гэтым уласныя клеткі ў тонкай кішцы.
Імунітэт пачынае адчайна «абараняцца» ад бялку, выпрацоўваючы таксічныя злучэнні, якія дрэнна ўздзейнічаюць на варсінкі тонкай кішкі. Гэтая бітва, на жаль, заканчваецца не на карысць пацыента з цэліякіяй, пашкоджваюцца і атрафіруюцца варсінкі кішэчніка, парушаюцца працэсы стрававання і імуннай рэгуляцыі. Як вынік арганізм губляе здольнасць паглынаць пажыўныя рэчывы з ежы.
Кожны новы бутэрброд ці здобны ласунак толькі пагаршаюць сітуацыю. Пры неспрыяльным цячэнні працэс выходзіць далёка за межы кішэчніка, закранаючы практычна ўсе органы і сістэмы арганізма.
Прыкметы і сімптомы цэліякіі
Клінічныя праявы цэліякіі разнастайныя, таму ўрачы сёння адрозніваюць тыповую, атыповую, сцёртую і іншыя формы захворвання. У грудным і раннім узросце першыя праявы захворвання звычайна бачныя праз 8 - 12 тыдняў пасля ўвядзення прыкорму ў выглядзе пшанічнай альбо маннай кашы, дзіцячага печыва.
Сімптомамі глютэнавай хваробы з'яўляюцца парушэнне апетыту, змяненне стулу ў выглядзе паносаў, вялікага аб'ёму смярдзючага стулу, запораў, млоснасці, ванітаў, страты масы цела, павелічэння акружнасці жывата, страты раней набытых навыкаў псіхаматорнага развіцця, парушэння росту, фізічнага і палавога развіцця, абменных парушэнняў. Правакуюць і пагаршаюць працяканне захворвання кішачныя інфекцыі. Аналагічныя праявы могуць быць у любым узросце, яны называюцца тыповымі, класічнымі.
Цэліякія ўласцівая і дзецям, і дарослым. Але калі дзеці ранняга ўзросту з класічнымі прыкметамі захворвання, як правіла, абследуюцца, то ў дарослых пошук дакладнага дыягназу можа расцягнуцца на гады, а вынік шмат у чым залежыць ад насцярожанасці ўрача i імкнення самога пацыента дакапацца да ісціны.
Найбольш частая і складаная для дыягностыкі атыповая форма. Яна характарызуецца перавагай у клінічнай карціне захворвання пазакішачных праяў (напрыклад, павышанай крывацечнасці, анеміі, пераломаў пры мінімальнай нагрузцы, эндакрынных парушэнняў) без альбо з нязначнай выяўленасцю клінічных праяў паражэння СКТ. Не з'яўляюцца выключэннем для дыягностыкі цэліякіі пацыенты з празмернай вагой і атлусценнем.
Абавязкова трэба звярнуцца да ўрача і выказаць свае перажыванні наконт цэліякіі, калі вас турбуюць:
- трывалая жэлезадэфіцітная анемія на фоне прыёму прэпаратаў жалеза;
- слабыя, далікатныя косці (астэапенія і астэапароз);
- скурныя захворванні, напрыклад, дэрматыт, што праяўляецца моцным скурным сыпам, які свярбіць, і пухірамі пераважна на локцях, ягадзіцах, каленях, а таксама валасяной частцы галавы, так званы герпетыформны дэрматыт;
- язвы ў поласці рота на працягу доўгага часу, так званы афтозны стаматыт;
- нерэгулярныя менструальныя цыклы;
- бясплоднасць і выкідышы;
- беспадстаўная страта вагіхранічная альбо рэцыдывуючая дыярэя;
- хранічны запор, рэзістэнтны да тэрапіі.
Ёсць катэгорыя людзей, у якіх цэліякія да пэўнага часу можа развівацца без сімптомаў і выяўляецца дзякуючы выпадку. Яскравы прыклад такой «выпадковасці» – Ніна Осіна. Дзяўчынка не скардзілася на самаадчуванне, не пакутавала ад залішняй схуднеласці, па ўсіх параметрах развівалася цалкам гарманічна. Толькі пасля таго, як дыягназ пацвердзіўся ў яе брата, Ніна, на жаль, аўтаматычна трапіла ў групу рызыкі. Але і на шчасце: бессімптомная хвароба не пазбаўляе ад ускладненняў, а чым пазней выстаўлены дыягназ і прызначанае лячэнне, тым цяжэй могуць быць наступствы.
Групы рызыкі
Цэліякія сёння – гэта фактар рызыкі развіцця злаякасных захворванняў органаў стрававання. Пры цэліякіі магчымыя ўскладненні: рэфрактарная цэліякія; язвавы еюніт (еюна-ілеіт); асацыяваная з энтэрапатыяй Т-клетачная лімфома; адэнакарцынома тонкай кішкі; калагенозная спру; цэліякіевы крыз; аўтаімунныя захворванні.
Спецыфічнае абследаванне на цэліякію
Ёсць толькі адзін спосаб пацвердзіць альбо абвергнуць дыягназ цэліякіі: прайсці спецыфічнае абследаванне. ПТаму што акрамя непасрэдна захворвання існуюць яшчэ дзве «роднасныя» паталогіі: алергія і нецэліякійная форма непераноснасці клейкавіны. Нягледзячы на ??тое, што паталагічныя рэакцыі ў арганізме правакуюць глютэн, розніца паміж працэсамі прынцыповая.
Важна памятаць, што першасную дыягностыку цэліякіі неабходна праводзіць на фоне ўжывання прадуктаў, што ўтрымліваюць глютэн. Няма сэнсу рабіць абследаванні для выключэння цэліякіі асобам, якія захоўваюць безглютэнавую дыету. Абследаванне на фоне такой дыеты праводзяць для ацэнкі яе эфектыўнасці пацыентам з выяўленым раней захворваннем. У адваротным выпадку неабходная правакацыя глютенам. Таму, перш чым прыняць рашэнне аб безглютэнавай дыеце, лепш прайсці абследаванне і пракансультавацца з урачом.
Пры алергіі безглютэнавая дыета прызначаецца на пэўны прамежак часу і ёсць магчымасць вярнуцца да ўжывання злакаў, якія змяшчаюць глютэн, і прадуктаў з іх.
Пры нецэліякійнай форме непераноснасці злакаў усе спецыфічныя аналізы на цэліякію ў норме альбо нязначна павышаны ўзровень антыцелаў да гліядзіну, спецыфічнага пашкоджання слізістай тонкай кішкі няма, але пры ўжыванні прадуктаў, што ўтрымліваюць глютэн, чалавек адчувае дыскамфорт: з'яўляецца павышанае газаўтварэнне, болі ў жываце, праблемы са стулам ... Да высновы, што жыццё ў прамым сэнсе прыўкраснае без хлеба і булак, носьбіт нецэліякійнай формы непераноснасці злакаў часта прыходзіць эмпірычным шляхам, метадам спроб і памылак.
Цэліякія прадугледжвае поўную адмову ад глютэну з-за немінучых наступстваў і ўскладненняў пры яго ўжыванні.
Што можна есці, пакажуць аналізы:
- У першую чаргу, па аналізе крыві на наяўнасць спецыфічных антыцелаў класа IgA і класа IgG да гліядзіну і тканкавай трансглутаміназе. Антыцелы з'яўляюцца імунаглабулінамі і ўтвараюцца ў адказ на трапленне ў кішэчнік глютэну. Павышаныя паказчыкі могуць сведчыць на карысць цэліякіі і служыць падставай для наступнага этапу абследаванняў.
- Біяпсія тонкага кішэчніка – другі этап скрынінга, што дазваляе ўсталяваць наяўнасць (альбо адсутнасць) атрафіі варсінак слізістай тонкай кішкі, як асноўнага крытэрыю цэліякіі.
- У асобных выпадках выкарыстоўваецца метад HLA-тыпіравання (гэта значыць, даследаванне на наяўнасць генаў схільнасці): адсутнасць малекул HLA DQ2 і DQ8 з высокай верагоднасцю выключае цэліякію, наяўнасць малекул HLA DQ2 альбо DQ8 не пацвярджае дыягназ целіякіі, аднак сведчыць пра яе магчымую наяўнасць. Праўда, такі генатып маюць 20-30% папуляцыі, а захворванне развіваецца толькі ў 1% з іх. Гэта не метад дыягностыкі цэліякіі. Яго мэта – выявіць носьбітаў генаў схільнасці да захворвання. HLA-тыпіраванне можа быць выкарыстана для пастаноўкі дыягназу ў тым выпадку, калі вынікі аналізаў крыві і біяпсіі слізістай тонкага кішэчніка не адпавядаюць адзін аднаму. Напрыклад, пры дапамозе HLA-тыпіравання можна ўстанавіць рэдкую і складаную для дыягнаставання форму глютэнавай энтэрапатыі – серанегатыўную цэліякію пры выключэнні на момант агляду іншых прычын атрафіі варсінак тонкай кішкі.
- Канчаткова пацвярджае дыягназ нармалізацыя ўсіх паказчыкаў на фоне безглютэнавай дыеты.
Калі цэліякія пацверджана, пацыенты трапляюць пад дыспансернае назіранне, а ўрач вызначае тэрміны гастраскапіі і біяпсіі, здачы аналізаў крыві.
Лячэнне цэліякіі
Насуперак уяўленням цэліякія, як самастойнае захворванне, не абцяжаранае наяўнасцю іншых паталагічных працэсаў у арганізме, не такая страшная, як пра яе прынята думаць.
Пры ўтрыманні строгай безглютэнавай дыеты паляпшэнне стану надыходзіць ужо праз некалькі дзён. Але працэс поўнага аднаўлення слізістай тонкага кішэчніка ў дзяцей можа заняць 6 -12 месяцаў, часам – расцягнуцца на гады.
Пра тое, што ўяўляе безглютэнавая дыета, як правільна складаць меню пры цэліякіі і ад выкарыстання якіх нехарчовых прадуктаў прыйдзецца адмовіцца, мы пагаворым у наступным матэрыяле.
Матэрыялы на сайце slushna.by носяць інфармацыйны характар і прызначаныя для адукацыйных мэтаў. Інфармацыя не павінна выкарыстоўвацца ў якасці медыцынскіх рэкамендацый. Ставіць дыягназ і прызначае лячэнне толькі ваш урач. Рэдакцыя сайта не нясе адказнасці за магчымыя негатыўныя наступствы, якія ўзніклі ў выніку выкарыстання інфармацыі, размешчанай на сайце slushna.by
