Буда-Кашалёва — горад у Гомельскай вобласці, адміністрацыйны цэнтр Буда-Кашалёўскага раёна ў Беларусі. Размешчаны ў міжрэччы прытокаў ракі Сож — Ліпа і Уза, на 48 кіламетраў на паўночны захад ад Гомеля, на 18 кіламетраў ад аўтамагістралі, чыгуначная станцыя на лініі Мінск-Гомель. 27 лістапада ў мястэчка адзначае дзень горада.
Гісторыя
Засяляць тэрыторыю Буда-Кашалёўшчыны людзі пачалі даволі позна — у эпоху бронзавага веку. Больш за тое, першыя пісьмовыя згадванні аб паселішчах, якія існавалі ў рэгіёне, з'явіліся толькі ў сярэдзіне XVI стагоддзя. Вёскі краю тады належалі Віленскаму каталіцкаму біскупству або былі ўласнасцю такіх родаў, як Перасвет-Солтаны, Фашчы, Халецкія, Ліпінскія ...
Нажаль, захавалася мінімум дакументаў аб жыцці рэгіёна да ўваходжання яго тэрыторыі ў склад Расіі ў 1772 г. З тых часоў дайшлі толькі легенды аб партызанах, якія ваявалі супраць шведаў у Паўночнай вайне і пахаваных каля вёсак раёна.
Пісьмовыя згадкі пра Буда-Кашалёва ўпершыню выяўляюцца ў дакументах за 1824 год — тады на месцы сённяшняга горада знаходзілася вёска Буда, якая ўваходзіла ў склад Кашалёўскай воласці ў Рагачоўскім павеце.
Рэгіён заўсёды славіўся густымі лясамі, таму ў XVIII стагоддзі тут стала актыўна развівацца дрэваапрацоўка. У 1910 годзе узоры драўніны з Буда-Кашалёўшчыны нават выстаўляліся на Сусветнай прамысловай выстаўцы ў Парыжы.
У 1938 годзе Буда-Кашалёва атрымаў статус гарадскога пасёлка, а ў 1971 годзе - горада.
Сур'ёзнай перашкодай на шляху развіцця стала Чарнобыльская трагедыя, у выніку якой падвергліся адсяленню жыхары 22 вёсак раёна.
Планіровачная структура горада Буда-Кашалёва ў савецкія гады была прамавугольная, пераважала аднапавярховая забудова. Чыгунка аддзяляла ў паўднёвай частцы горада залінейны раён, дзе знаходзіліся чыгуначная станцыя і вакзал. Галоўнымі вуліцамі горада Буда-Кашалёва з'яўляліся вуліца Леніна, Савецкая, Камсамольская, 50 год Кастрычніка. Грамадзянскі цэнтр горада быў сфарміраваны Цэнтральнай плошчай і вуліцай Леніна. Тут былі размешчаны будынкі райкама КПБ і гарвыканкама, Дома культуры, Дома піянераў і школьнікаў, універмага, гасцініцы. Згодна з генеральным планам, распрацаваным у 1973 годзе Мінскім філіялам Цэнтральнага навукова-даследчага і праектнага інстытута горадабудаўніцтва, праводзілася рэканструкцыя цэнтральнай часткі горада, узводзіліся 2-5 павярховыя жылыя і грамадзянскія будынкі.
У горадзе Буда-Кашалёва за савецкім часам працавалі прадпрыемствы: масласырзавод, хлебазавод, кансервавы завод, філіял Веткаўскага вытворчага аб'яднання будаўнічых матэрыялаў, камбінат бытавога абслугоўвання, лясгас, раённае аб'яднанне Дзяржкамсельгастэхнікі.
У Буда-Кашалёве былі сельгастэхнікум, дзве сярэднія, музычная, вячэрняя, дзіцяча-юнацкая спартыўная школы, дзве бібліятэкі, бальніца. Да зялёнай зоны горада Буда-Кашалёва адносіліся два скверы на вуліцы Леніна і на скрыжаванні вуліцы Леніна з вуліцай Савецкай. Зона адпачынку знаходзіцца ўздоўж ракі Ліпа.
3 прычыны наведаць Будакашалёўшчыну
Зазірнуць у глыбіні гісторыі…
Побач пасёлак Уваравічы, дзе размешчана старажытнае гарадзішча, гістарычныя эпохі мудрагеліста пераплятаюцца. На месцы гэтага ўзгорка некалі існавала селішча, якое адносіцца да мілаградскай культуры (адны навукоўцы атаясамляюць яе з балтамі, іншыя з - продкамі славян). Падчас раскопак тут была знойдзена характэрная кераміка і рэшткі прылад працы. Сёння на вяршыні гарадзішча знаходзіцца помнік савецкім воінам, якія загінулі падчас Другой сусветнай вайны.
Убачыць Дняпро…
Легендарная рака, якая аб'ядноўвае тры народы, утварае заходнюю мяжу Буда-Кашалёўскага раёна. Хай у гэтым месцы яна і не такая шырокая, убачыць усю прыгажосць Дняпра можна і тут. Адно з лепшых месцаў, каб зрабіць гэта, — месца яго зліцця з Бярэзінай. Тут размешчаны заказнік Смычок, які славіцца сваімі ландшафтамі. Яго галоўная разыначка — шматлікія старыя азёры, якія ўтвараюць сапраўдны лабірынт. Размешчаны ён на тэрыторыі Жлобінскага раёна, але від на пойму Дняпра ў наваколлях в. Смычок, якая дала назву заказніку, не менш маляўнічы.
Набрацца душэўных і фізічных сіл…
Побач з вёскай Сялец размешчана крыніца, якая з даўніх часоў лічыцца сярод мясцовых жыхароў святой, а яе вада — гаючай. Нямала паломнікаў сцякалася сюды падчас хрысціянскіх свят. Гэтая традыцыя жывая да гэтага часу. Многія прыязджаюць проста для таго, каб набраць вады, якая адрозніваецца высокай якасцю, або пагутарыць з прыродай (балазе на навакольнай тэрыторыі размешчаны дэндрапарк).
Славутасці
Сёння горад багаты на розныя славутасці. Прагуляўшыся па яго вуліцах, вы зможаце знайсці цікавыя культурныя аб’екты і помнікі. Запрашаем вас на віртуальную экскурсію.
Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызанаў
Гістарычны помнік размешчаны ў скверы па вуліцы Леніна. Тут пахавана 18 воінаў і 1 партызан, якія загінулі ў лістападзе-снежні 1943 года пры вызваленні раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. У 1960 годзе на магіле быў устаноўлены помнік-скульптура воіна і тры надмагіллі.
Пазней помнік быў дапоўнены, а перад ім была створана плошча, у цэнтральнай частцы якой размешчана алея з кветкамі, якая вядзе да падножжа помніка. Па абодва бакі ад цэнтральнай алеі размешчаны стэлы, што нагадваюць сваёй формай воінаў з вінтоўкай на плячы. У цэнтры кожнай стэлы намалявана пяціканцовая зорка, з указаннем прозвішча ваяра.
Гарадзішча ў пасёлку Уваравічы
Памер старажытнага гарадзішча, якое захавалася ў пасёлку Уваравічы, 90 на 90 метраў. Даследуючы яго археолаг А. Драбышэўскі сцвярджае, што яно было створана ў VII–VI стст. да н.э. э. і ўзведзена плямёнамі мілаградскай культуры.
Насельніцтва гарадзішча мела гандлёвыя і культурныя сувязі са скіфамі, кельтамі і іншымі народамі. Асноўным заняткам мясцовых жыхароў было земляробства і жывёлагадоўля, пра што сведчаць знаходкі працоўных частак сярпоў, вырабаў з костак, грузікі і прасніцы рознай формы. У 1910 годзе навуковец, краязнаўца Еўдакім Раманаў знайшоў тут кераміку, якая выраблялася без ганчарнага круга. Гэта былі грубалепныя, слабапрафіляваныя рабрыстыя чыгуны і гліняныя прасніцы.
Прама ля падножжа Уваравіцкага гарадзішча, з трох бакоў акружанага ровам, растуць магутныя дубы. А на самім гарадзішчы знаходзіцца помнік загінуўшым савецкім воінам.
Бюст Паўла Якаўлевіча Галавачова
Мастацкі помнік. У 1951 годзе на вуліцы Леніна, у скверы перад раённым Домам культуры, быў устаноўлены бюст двойчы Героя Савецкага Саюза П.Я.Галавачава. Вышыня пастамента 2,5 метра, вышыня бюста 1,5 метра, матэрыял граніт і бронза, скульптар Я.Гаўрылаў.
У партрэце падкрэслены энергічны, валявы і мужны характар героя. Пластычная гаворка фігуры ўзгоднена з простым пашыраным у нізе пастаментам, абліцаваным ружовым гранітам.
Двойчы Герой Савецкага Саюза генерал-маёр авіяцыі, з 1957 года, П.Я.Галавачоў нарадзіўся ў вёсцы Кашалёва Буда-Кашалёўскага раёна, у сялянскай сям'і. Член КПСС з 1943 года. Скончыў Ваенна-паветраную акадэмію ў 1951 годзе і Акадэмію Генштаба ў 1959 годзе.
У 1933-1938 гадах П.Я.Галавачоў працаваў токарам і фрэзероўшчыкам у Гомелі. У Чырвонай Арміі з 1938 года. На фронце з чэрвеня 1941 года, камандзір звяна, эскадрыллі знішчальнага палка. Удзельнічаў у баях на Паўднёва-Заходнім, Сталінградскім, Паўднёвым, 4-м Украінскім, 3-м і 1-м Беларускіх франтах. Зрабіў 457 баявых вылетаў, правёў 125 паветраных баёў, асабіста збіў 30 варожых самалётаў, адзін з іх тараніў. Быў чатыры разы паранены.
Пасля вайны служыў на адказных пасадах у Савецкай Арміі. Памёр у 2007 годзе.
Карцінная галерэя імя Я.Я. Майсеенкі
Карцінная галерэя імя Я.Я. Майсеенка ў Буда-Кашалёва, заснаваная ў 2007 годзе, з'яўляецца своеасаблівай данінай памяці народнаму мастаку СССР і прафесару жывапісу, які нарадзіўся ў гэтым раённым цэнтры.
Збор налічвае больш за 200 работ мастакоў з Беларусі і Расіі, якія прадстаўляюць розныя жанры і напрамкі ў мастацтве. Дзякуючы супрацоўніцтву з іншымі музеямі тут увесь час праходзяць выстаўкі, арганізуюцца творчыя вечарыны і канцэрты, на якіх гучыць самая розная музыка: ад класікі да джаза і бардаўскай песні.
Святая крыніца ў вёсцы Сялец
Мясцовыя жыхары гавораць, што вада ў гэтай крыніцы не замярзае нават у самыя лютыя маразы. А таму незалежна ад пары года сюды прыходзяць і прыязджаюць людзі: нехта набраць святой вады, нехта памаліцца, а нехта — проста пагутарыць з прыродай.
Ніхто не ведае дакладна, калі ў Сяльцэ з'явілася крыніца. Вядома толькі, што ў пачатку ХХ стагоддзя каля яе знаходзіўся драўляны дом, дзе збіраліся людзі і ксёндз вёў службу. Побач заўсёды стаялі драўляныя крыжы, на якія вяскоўцы вешалі вышытыя ручнікі. На святы Пятра і Паўла, Макавея і іншыя тут асвячалі не толькі ваду, але і яблыкі, гародніну, кветкі. Ваду пілі, абмывалі ёю вочы і рукі, неслі дадому. Яе як лекі давалі хворым, асвячалі ёю жыллё і падворкі.
Дарэчы, узятыя пробы паказалі, што вада са святой крыніцы высокай якасці, валодае падвышаным утрыманнем фтору, які карысны ва ўмовах радыяцыйнага забруджвання. Лесаводы Буда-Кашалёўскага лясгаса добраўпарадкавалі тэрыторыю вакол святой крыніцы, побач з крыніцай быў створаны дэндрапарк з 800 дрэў.
Храм нараджэння Найсвяцейшай Багародзіцы ў пасёлку Уваравічы
Першая мураваная царква ў гэтым гарадскім пасёлку была пабудавана ў 1875 годзе на сродкі, выдзеленыя царскім урадам. Аднак у 1932 годзе яна была разбурана, а цэгла выкарыстана для гаспадарчых патрэб. У 1945 годзе, адразу пасля заканчэння вайны, была пабудавана драўляная царква. З часам яна састарэла і да таго ж не магла змясціць усіх прыхаджан.
Было прынятае рашэнне пабудаваць на гэтым месцы новую царкву. Так з'явіўся храм Нараджэння Прасвятой Багародзіцы ў пасёлку Уваравічы, узвядзенне якога завяршылася ў 2011 годзе. Гэтая пабудова з сілікатнай цэглы адрозніваецца прастатой вонкавага дэкору. Арачныя вокны адлюстроўваюць уплыў рэтраспектыўна-рускага стылю.
Помнік Валянціну Пятровічу Дразду
Гістарычны мастацкі помнік быў усталяваны ў 1968 годзе ў скверы, каля скрыжавання вуліц Савецкай і Леніна. Скульптар помніка С.Вакар.
Помнік уяўляе сабой стэлу ў выглядзе насавой часткі карабля, на якой справа размешчана рэльефная пасавая выява віцэ-адмірала каля штурвала, ніжэй выявы размешчаны тэкст прысвячэнне: «У Буда-Кашалёве ў 1906 годзе нарадзіўся таленавіты савецкі флатаводзец віцэ-адмірал В.П.Дрозд». Стэла была ўсталявана на зацэментаванай пляцоўцы і абгароджана ланцугамі на якарах. Пазней помнік быў перамешчаны, ланцугі дэмантаваны.
Храм у імя свяціцеля Мікалая Цудатворца
На мяжы XIX-XX стагоддзяў у вёсцы Кошалеў быў пабудаваны драўляны храм у гонар Архістратыга Міхаіла. У пачатку 1930-х ён быў зачынены, маёмасць канфіскавана. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны царкоўныя купалы разабралі, а званы разбілі.
У 1941 годзе царкву ў Буда-Кашалёва адкрылі зноў — у жылым доме. Набажэнствы да 1953 г. здзяйсняў іераманах Іерафей, які прывёз богаслужбовыя рэчы з Кіева-Пячэрскай лаўры. У 1953-м храм згарэў, але духоўнае жыццё ў парафіі не спынілася. Быў уладкованы малітоўны дом, дзе адбываліся набажэнствы.
7У канцы 1989 года прыхаджане Свята-Мікалаеўскага малітоўнага дома звярнуліся ў мясцовыя органы ўлады з просьбай аб дазволе будаўніцтва новага храма замест старога струхлелага дома, і яно было атрымана. Царква будавалася на даходы парафіі, ахвяраванні прыхаджан і арганізацый. У маі 1994-га біскуп Гомельскі і Жлобінскі Арыстарх здзейсніў чын асвячэння буда-кашалёўскага храма ў імя Святога Мікалая Цудатворца.
Свята-Троіцкая царква ў вёсцы Недойцы
Свята-Троіцкая царква ў вёсцы Недойцы — духоўнае багацце і гістарычная спадчына жыхароў усёй Будакашэлеўшчыны.
Драўляная царква ў Недойцы была пабудавана ў 1864–1873 гг., аднак хутка храм згарэў. У 1894 годзе тут з'явілася новая мураваная царква ў імя Святой Жываначальнай Тройцы. У 1930-1937 гг. яна была зачынена і да Вялікай Айчыннай выкарыстоўвалася як збожжасклад. У час вайны ў ёй размяшчаўся шпіталь, у пасляваенныя гады храм быў пераабсталяваны пад калгасную кантору, а ў далейшым служыў сельскім Домам культуры.
Мінулыя дзесяцігоддзі пакінулі свой адбітак як на вонкавым выглядзе, так і на ўнутраным убранні святыні. Па просьбе вернікаў у 2005 годзе будынак Свята-Троіцкай царквы быў вернуты праваслаўнаму прыходу. Цяпер вядуцца рэстаўрацыйныя работы.
Невядомая Беларусь. Куды паехаць палюбавацца прыродай і нетыповай архітэктурай
