Час, у які мы жывём, здаецца, яшчэ зусім нядаўна быў вынікам бязмежнага ўяўлення пісьменнікаў-фантастаў. Але, напрыклад, здольнасць навукоўцаў прагназаваць развіццё розных захворванняў і прадухіляць іх з дапамогай карэкцыі ладу жыцця і асяродкавых фактараў – ужо цалкам звыклая рэальнасць.
Генетыкі сцвярджаюць, што зусім хутка індывідуальны генетычны пашпарт стане штодзённасцю, другім пасля грамадзянскага пашпарта дакументам, які будзе мець кожны чалавек на зямлі. Далей – болей. Даказана, што гены чалавека вызначаюць не толькі яго фізічныя і знешнія дадзеныя, тэмперамент і здольнасці, але нават харчовыя перавагі. Не засталося сумневаў і ў тым, што прадукты харчавання таксама могуць уплываць на экспрэсію пэўных генаў.
Як растлумачыць, што хтосьці не адмаўляе сабе ў фастфудзе і не таўсцее, а хтосьці папраўляецца нават на гародніне і садавіне? Хтосьці п'е каву на ноч і не адчувае праблем са сном, а ў кагосьці ад аднаго паху скача ціск і мучыць бяссонніца? Камусьці гронка вінаграду падымае ўзровень цукру ў крыві да небяспечных лічбаў, а нехта есць шакалад кілаграмамі і выдатна сябе адчувае?
Вучоныя-генетыкі знайшлі адказы. Аб нутрыгеноміцы і пра тое, як гены дыктуюць нам, што есці, журналісту Слушна распавяла вядучы навуковы супрацоўнік лабараторыі экалагічнай генетыкі і біятэхналогіі Інстытута генетыкі і цыталогіі Нацыянальнай акадэміі навук, кандыдат біялагічных навук, дацэнт Алена Міхаленка.
Гены чалавека
Мы тое, што мы ямо
Па сутнасці, нутрыгеноміка (навука пра ўплыў харчавання на экспрэсію генаў) існуе столькі, колькі існуе чалавек. Яшчэ Гіпакрат за 300 гадоў да н.э. казаў: «Ежа будзе вашымі лекамі і ежа вылечыць вас». Сам жа тэрмін «нутрыгеноміка» з'явіўся ў 2004 годзе. Тады ж былі сфармуляваны асноўныя пастулаты, якія сведчаць, што няправільная, незбалансаваная дыета можа быць фактарам рызыкі развіцця многіх сур'ёзных захворванняў.
Некаторыя гены, якія актывуюцца прадуктамі харчавання, адыгрываюць ролю ў запуску і развіцці асобных хранічных захворванняў. Адпаведна, выкарыстоўваючы персаналізаваны падыход да рацыёну, можна прадухіліць ці змякчыць цячэнне многіх захворванняў.
Пра ўплыў на здароўе чалавека макра- і мікранутрыентаў у прадуктах харчавання мы пісалі не аднойчы. Вось тое нямногае, што вядома і шмат разоў даказана навукоўцамі:
- поліненасычаныя тлустыя кіслоты (амега-3) зніжаюць рызыку развіцця парушэнняў ліпіднага абмену і сардэчна-сасудзiстых захворванняў;
- вітамін Д умацоўвае імунітэт, а яго дэфіцыт звязаны з рызыкай анказахворванняў;
- фоліевая кіслата зніжае рызыку хваробаў сэрца і сасудаў, прадухіляе парокі развіцця плоду;
- цынк і вітамін Е памяншаюць запаленчыя працэсы і служаць для прафілактыкі некаторых хранічных захворванняў;
- гародніна сямейства крыжакветных (брокалі, брусельская капуста, квяцістая капуста, бручка і рэпа) зніжаюць рызыку развіцця злаякасных пухлін;
- зялёны і чорны чай берагуць здаровыя клеткі ад перараджэння ў злаякасныя.
Як гэта працуе?
Але нават калі казаць пра карысць правільнага (з пункту гледжання збалансаванасці і разнастайнасці) харчавання з раніцы да вечара з дня ў дзень, карысці ад гэтага будзе не шмат. Важна зразумець, як, умоўна кажучы, кубак гарбаты або качан капусты могуць абараніць ад раку або сардэчнага прыступу.
Уся справа ў антыаксідантах. У клетках нашага арганізма ёсць вольныя радыкалы – актыўныя малекулы кіслароду. Пры вызваленні яны правакуюць развіццё акісляльнага стрэсу, гэта значыць пашкоджваюць мембраны клетак, тым самым спрыяючы працэсу старэння і развіццю такіх захворванняў, як атэрасклероз, інфаркт міякарда, інсульт, злаякасныя новаўтварэнні. Але ёсць і антыаксіданты, якія прыгнятаюць утварэнне свабодных радыкалаў.
