Гэта вельмі правакацыйнае пытанне. Калі адкажу, што не, я гэтай тэндэнцыі не бачу і не лічу, што сучасныя падлеткі пачалі ўступаць у палавое жыццё раней… У мяне спытаюцца: а што вы на сваім працоўным месцы робіце, калі не бачыце гэтай праблемы ў грамадстве?! З іншага боку, калі скажу, што так, праблема ёсць і падлеткі пачалі раней уступаць у палавое жыццё, у мяне зноў-такі спытаюцца: як вы з гэтым змагаецеся? А я не бачу сэнсу з гэтым змагацца.
Па шчырасці, з пункту гледжання спецыяліста, параўноўваючы з пакаленнямі 60-х, 70-х, напэўна, яшчэ і 80-х гадоў мінулага стагоддзя, тэндэнцыю да зніжэння ўзроставай планкі з 17-18 гадоў, безумоўна, мы бачым. Гэта даніна часу, пэўным сацыяльным з’явам, паскарэнню нашага жыцця… Але крытычных праяў, каб гаварыць, што ўсе падлеткі пагалоўна ў 13-14 гадоў пачынаюць жыць палавым жыццём, няма. Зараз узрост уступлення ў палавое жыццё ў сярэднім складае 15-15,5 года, г.зн. крыху ніжэйшы за ўзрост шлюбнай згоды. Часам узнімаюць пытанне пра зніжэнне планкі шлюбнай згоды з 16 гадоў да 15. Але я як дзіцячы гінеколаг не бачу, што для гэтага ёсць аб’ектыўныя прычыны.
З чаго пачынаецца… дзяўчынка
З чаго пачынаецца палавое выхаванне дзяўчынкі і калі яго трэба пачынаць?
Любое выхаванне, у тым ліку і палавое, пачынаецца тады, калі вы пачулі першы піск дзіцяці ў радзільным доме. Узялі сваю дзяўчынку, прыклалі яе да грудзей, паклалі ў ружовы канверцік, надзелі абадок з банцікам і сукеначку, нават калі ёй усяго 3 дні ад нараджэння. Вось гэта пачатак палавога выхавання. Гэта значыць, фарміраванне асобы чалавека ў зададзенай плоскасці. Лічыцца, што ва ўзросце 3-х гадоў у дзіцяці ўжо ёсць выразнае ўсведамленне сваёй палавой ролі ў грамадстве.
А размовы з дзецьмі пра розніцу палоў або пэўных псіхасэксуальных асаблівасцях павінны адбывацца самацёкам, плаўна, без рэзкіх рухаў: споўнілася дзіцяці 10 гадоў – давайце правядзем з ім урок палавога выхавання. Усе дзеці розныя.
Таму асноўная роля ў выхаванні бацькоўская. Але да гэтага часу пераважаюць дзве формы стасункаў або, хутчэй, нестасаванняў бацькоў і дзяцей на інтымныя тэмы. Першая: бацькі баяцца на такія тэмы размаўляць. Другая: не ведаюць, як распавядаць, каб не апошліць, не напалохаць, або, што яшчэ горш, не абудзіць цікавасць.
Калі бацькі будуць баяцца мець стасункі з дзіцем на складаныя тэмы, такія, як палавое выспяванне, палавое жыццё, адкуль бяруцца дзеці, паверце, бацькоўскую ролю возьме на сябе соцыум, не заўсёды самы спрыяльны; той жа інтэрнэт… Гэта нармальна, калі дзіця слухае кагосьці іншага: ён абнаўляе сферу сваіх ведаў, свой космас, але задача бацькоў – быць пры гэтым у светапоглядзе дзіцяці ўсё ж больш аўтарытэтнымі. А для таго, каб быць аўтарытэтам, варта памятаць вось гэтае: «Трэба выхоўваць не дзяцей, трэба выхоўваць сябе».
За зачыненымі дзвярыма. Прыём у дзіцячага гінеколага
Для чаго патрэбныя прафагляды ў дзіцячага гінеколага? Ці можа мама адмовіцца ад іх? Як падрыхтаваць дачку да візіту?
Калі пачынаецца збор даведак у дзіцячы сад/школу, заўсёды ёсць 2-3 мамы, першая фраза якіх, калі адчыняюцца дзверы: «Увогуле-то я не згодная, але калі патрабуюць, дык я яе прывяла». Сустрэчнае пытанне: ад чаго вы не можаце адмовіцца? Усе прафілактычныя агляды ў любога спецыяліста абсалютна добраахвотныя. І ніхто не адмаўляецца ад паходу да акуліста, стаматолага, а вось гінеколаг робіцца нейкім каменем сутыкнення. Насамрэч гэта зусім не жартоўнае пытанне. Бачу і сваю заслугу, і іншых урачоў у тым, што зараз прафілактычныя агляды ахопліваюць 99% насельніцтва, калі браць па рэспубліцы, і дзесьці 97-98% па Мінску. І ніхто нікога не прымушае. Гэта выдатная магчымасць выявіць велізарны пласт захворванняў у раннім узросце, калі на іх можна паўплываць. Дзякуючы прафаглядам, мы ўжо не бачым многіх захворванняў, якія я, напрыклад, бачыла ў студэнцтве: пэўныя храмасомныя, неўратычныя… Не таму, што іх няма, а таму, што іх пачалі рана выяўляць і своечасова лячыць. Гэтым мы забяспечваем дзіцяці якасць жыцця, сацыяльнасць, папраўку яго здароўя. Нягледзячы на каласальную працу, штогод 2-3 выпадкі цяжкіх паталогій, што выяўляюцца на прафаглядах, мы маем. Таму я зусім не бачу сэнсу ўзнімаць пытанне медаглядаў перад школай або перад дзіцячым садком, тым больш, што мама можа выбраць сама, калі адвесці сваё дзіця.
Што тычыцца прафаглядаў у старэйшым узросце… Гэта вельмі балючая тэма, яна зараз мусіруецца і лянівым у тым ліку – прафагляды ў падлеткавым узросце, г.зн. 14-15 гадоў. Далей яны ўжо рэкамендуюцца як штогадовыя, але я падкрэсліваю – рэкамендуюцца. Калі вы на яго не пойдзеце, нікому горш не стане глабальна. Наогул, першапачаткова любы медагляд і паход да ўрача павінен быць для сябе, а не для кагосьці і не для паперы.
Як праходзіць агляд у дзіцячага гінеколага?
Чамусьці існуе прадузятасць, што агляд у гінеколага – гэта: калі ласка, на гінекалагічнае крэсла. Агляд гінеколага, у першую чаргу, і гэта самае важнае, – збор анамнезу. Гэта значыць, пагаварыць: ці ёсць месячныя, калі яны пачаліся, які менструальны цыкл, выдзяленні рэгулярныя-не рэгулярныя, балючыя-не хваравітыя… На другім месцы агляд малочных залоз на прадмет выключэння пухлінаў, утварэнняў, гіпаплазіі, гіперплазіі… А далей пытаемся ў падлетка, ці ёсць якія скаргі. На гінекалагічным крэсле ў абавязковым парадку ніхто не глядзіць. Калі дзіця скажа, што не жыве палавым жыццём і скаргаў няма, ніхто не адправіць яго на крэсла. Выкіньце гэты міф з галавы.
Гэта значыць, верыце таму, што сказалі?
Безумоўна. Падлеткам нельга верыць, але трэба (смяецца). Памятаеце, як казаў прафесар Праабражэнскі: «З усімі можна па-добраму». Хаця я ўсё ж зраблю рэмарку. Да гонару многіх урачоў старой загартоўкі, асабліва ў райцэнтрах, якія маюць 40-50 гадоў стажу, прывыклі працаваць у сваім алгарытме, 1-3 выпадкі ў год пухлінаў, анамалій развіцця выяўляецца менавіта дзякуючы рэктальнаму агляду. Так што гэты агляд сябе апраўдвае ў чымсьці. Але вы зразумейце, сілком усё роўна глядзець не будуць, за ногі не прывяжуць. Зараз, калі ёсць сумневы, урач заўсёды можа зрабіць УГД органаў малога таза і мець адказы на многія пытанні: утварэнні, пухліны, цяжарнасці ў асаблівасці… Так што альтэрнатыва ёсць.
Ці могуць дзяўчынкі самі прыйсці на прыём, калі ім гадоў 13?
Не, гэта пытанне юрыдычнай плоскасці. У Законе «Аб ахове здароўя» (арт.44) выразна прапісана, што з 14 гадоў дзіця мае права даваць добраахвотную згоду на простае медыцынскае ўмяшанне. Сапраўды, на агляд гінеколага, гутарку з ім, 14-гадовы падлетак можа прыйсці сам. Але да 14 гадоў для гэтага павінна быць згода бацькоў або законных прадстаўнікоў.
У выпадку, калі ў дзяўчынкі парушаная дзявоцкая плява, ці абавязаны гінеколаг паведамляць пра гэта камусьці, акрамя бацькоў?
Гэтая тэма занадта вострая. Другая праблема, што яна занадта свежая. І я б палічыла за лепшае не замаўчаць яе ніякім чынам, а крыху спусціць на тармазах. Бо калі мы паставім у рад 100 чалавек і выдадзім ім ліст белай паперы, хтосьці скажа, што ліст шэры, хтосьці – што цёмна-сіні, хтосьці знойдзе крапінкі, хтосьці зялёнае адценне… Не будзе для 100 чалавек гэты ліст белым. Таму, як бы я ні старалася адшліфаваць тое, што хачу данесці, мая думка ўсё роўна ўсімі будзе нейкім чынам інтэрпрэтавацца. Для таго, каб паставіць нейкія кропкі, я скажу так: мы павінны паведамляць і паведамляем пра факты, якія прапісаныя ў заканадаўчым акце. Гэта пастанова 1192 Савета Міністраў, і там напісана вельмі дакладна, што ў выпадку выяўлення цяжарнасці непаўналетняй да 16 гадоў, перапынення цяжарнасці ў гэтым жа ўзросце, выяўлення прыкметаў гвалтоўнага ўступлення ў палавую сувязь, згвалтавання, прычынення цяжкай цялеснай шкоды, траўмаў непаўналетняй, мы павінны інфармаваць органы правапарадку. І ведаеце, гэта правільна. Занадта шмат сітуацый, калі дзіця, асабліва маленькае, гвалтоўна ўцягваюць вось у гэтыя рэчы. Гэтыя злачынствы заўсёды латэнтныя, яны доўгія, замоўчваюцца.
Палавое выспяванне і здароўе
Падлеткі ў перыяд палавога выспявання часта сутыкаюцца з такой праблемай, як анемія? Як доўга ўстанаўліваецца менструальны цыкл?
Анемія, хутчэй, характэрная для дзяцей з пэўнай саматычнай паталогіяй, а не для ўсіх дзяўчынак у перыяд палавога выспявання. Адно другога не тычыцца. Прырода ўсё вельмі граматна прадумала. Нармальная менструальная функцыя ў жанчыны (а ў жанчыны ў прынцыпе вельмі кампенсатарны арганізм) ніколі не прыводзіць да анемізацыі.
Што тычыцца менструальнага цыклу. Яго рытм можа ўстанаўлівацца на працягу 1,5 года ад пачатку першых месячных (менархе). У гэты перыяд у дзяўчынкі можа быць нерэгулярная менструацыя, выдзяленні прарыўнымі, вялікімі… Наогул, месячныя не ў жываце, а ў галаве. Гэта абсалютная праўда, бо гармоны ў нас выпрацоўваюцца ў гіпофізе і эпіфізе. І для таго, каб нармальна адбывалася станаўленне рэпрадуктыўнай менструальнай функцыі, вельмі вялікае значэнне маюць, здавалася б, апасродкаваныя фактары. Напрыклад, такія, як дастатковая колькасць сну; баланс перыядаў сну і няспання, харчаванне. І гаджэты, хаця гэта і не спадабаецца многім падлеткам. Гэтае пульсуючае святло, якое негатыўна ўздзейнічае на гіпофіз, эпіфіз. Асабліва гэта шкодна ў вячэрні час, калі ўжо няма дзённага асвятлення.
Ведаю, дзяўчынкам прапаноўваюць вакцынацыю супраць ВПЧ, ад раку шыйкі маткі. Наколькі гэта актуальна і што вы можаце сказаць пра плюсы і мінусы прышчэпкі?
Кажучы пра вакцынацыю супраць вірусу папіломы чалавека, я ў ёй бачу толькі адны плюсы. Гэта не жывыя вакцыны, а капсід бялку. Вакцына не аказвае лячэбнага дзеяння, толькі прафілактычнае, і ніякіх пабочных з’яў ад яе быць не можа. Калі мама задаецца пытаннем: вакцынаваць дачку ці не, ёй досыць у сваёй свядомасці разумець, што для прафілактыкі пэўнага захворвання, у тым ліку раку шыйкі маткі, яна прыклала максімум намаганняў. Калі гэта так, дык, безумоўна, ідзіце і вакцынуйцеся.
А ў якім узросце?
Ідэальны ўзрост для вакцынацыі – прыкладна паўтара года да ўступлення ў палавое жыццё. Але тут такі момант: гэую падзею не заплануеш, асабліва ў падлеткавым узросце. Каханне можа здарыцца тут і цяпер. Таму вылічаны сярэдні перыяд для еўрапейскага насельніцтва – дзесьці 12-13,5 года. У шэрагу краін, дапусцім, мексіканскага рэгіёну, афрыканскіх гэтая планка ссунутая на 10,5-11 гадоў. Гэта залежыць ад сярэднестатыстычнага ўзросту ўступлення ў палавое жыццё ў гэтых рэгіёнах.
Ёсць штодзённыя пракладкі. Наколькі яны патрэбныя дзяўчынкам?
Пачнём з таго, што вылучэнні з палавых шляхоў у дзяўчынкі ў норме павінны быць! Слізістыя, светлыя, без прымешак, без паху. Іх можна нават не бачыць, бо яны змываюцца падчас акту мочавыпускання і не пакідаюць слядоў на бялізне. У перыяд палавога выспявання ў сярэдзіне менструальнага цыклу з’яўляецца гіпертрансудацыя, г.зн. павышаная выпрацоўка ўтварэння слізі. Але, зноў-такі, выдзяленні слізістыя, светлыя і ў норме не павінны прычыняць нейкіх турботаў. Калі ў дзіцяці ёсць неабходнасць карыстацца штодзённымі пракладкамі штодня – гэта дрэнна. Трэба схадзіць да ўрача.
Сэксуальную энергію ды ў правільнае рэчышча
Калі ўлічваць, што ўзрост палавой згоды ў Беларусі вызначаны з 16 гадоў, ці значыць гэта з пункту гледжання дзіцячага гінеколага, што арганізм дзяўчынкі гатовы да сэксуальнага жыцця?
100-працэнтна не, не гатовы, вядома. Я не вельмі люблю гэтую катэгорыю пытанняў. Яна падобная да тых, калі пытаюцца: што лепей, калі цяжарнасць здарылася ў 16: нарадзіць дзіцятка або перапыніць цяжарнасць. Нішто не лепей. Лепей, каб цяжарнасці не было, калі яна не запланаваная.
А як падлеткам засцерагацца, калі сэкс ужо здарыўся? Ці трэба ім распавядаць пра кантрацэпцыю?
Жыццё ёсць жыццё, і трэба ўмець уносіць плаўныя карэктывы. Я вярнуся да сваіх пацыентаў. Ёсць вельмі разумныя мамы. Дапусцім, адна прыходзіць і кажа: дачцэ 16 гадоў, ёсць добры хлопчык; натуральна, у іх там штосьці ўжо было. Давайце прыдумаем што-небудзь, каб на гэтым каханні ціха ўсё і спынілася. Гэта вельмі разумны падыход бацькоў. І мы, у першую чаргу, гаворым гэтай дзяўчынцы: мы не супраць сэксу, але трэба зрабіць так, каб пазбегнуць наступстваў, у прыватнасці, незапланаванай цяжарнасці. Дзеці – гэта выдатна. Але лепей, каб яны былі тады, калі вы будзеце сапраўды да гэтага гатовыя.
Другі момант (гэта я ўжо больш тлумачу бацькам): падлетак па сваёй сутнасці не бывае манагамным. Значыць, наступнае, пра што трэба думаць, – гэта прафілактыка інфекцый, якія перадаюцца палавым шляхам, і захворванняў, якія могуць прынесці шкоду зараз і ў наступным рэпрадуктыўнаму здароўю.
Задача бацькоў і мая – растлумачыць падлетку, што калі ўжо ён уступіў у палавое жыццё, дык павінен несці адказнасць – і за сваё здароўе, і за здароўе свайго партнёра. Як і партнёр павінен прымаць жывы ўдзел у адносінах і праяўляць клопат. У рэшце рэшт, адносіны – гэта праява ўзаемапавагі адзін да аднаго. І калі правільна з дзіцем пагаварыць, гэта прывучае яго да культуры стасункаў і культуры сэксу.
Ці адбіваецца лад жыцця тых дзяўчынак, якія адданыя ідэям чайлдфры або асэксуальныя і адмаўляюць любыя інтымныя адносіны, на развіцці клімаксу?
Часам чалавек без медыцынскай адукацыі вельмі правільна фармулюе шматлікія праблемы. І вы правільна яе сфармулявалі. Калі штосьці ў арганізме не працуе, мозг пачынае думаць: навошта мне марнаваць намаганні, я магу пра гэты орган забыцца. Калі чалавека пакласці і не даць яму хадзіць, у яго атрафуюцца мышцы. Дакладна гэтак жа і рэпрадуктыўная функцыя: яна будзе сыходзіць на нішто.
Вядома, сёння эра медыцыны, якая вельмі хутка расце. І нават калі ў дзяўчынкі няма двух яечнікаў або толькі цяж маткі, мы ў стане даць ёй цяжарнасць, няхай сабе і донарскую. А калі ў яе ёсць хаця бы чвэрць аднаго яечніка, мы гарантавана дамо ёй яе ўласную цяжарнасць. Пытанне ў кошце. Але калі вы хочаце бясплатную, як ва ўсіх, рэпрадуктыўная функцыя ў арганізме павінна працаваць.
Фота – Яўген Крэч.
Відэа – Генадзь Сукач.
Падпісвайцеся на наш канал у Telegram, групы ў Facebook, «УКантакце», у «Аднакласніках» – і будзьце ў курсе свежых навінаў! Толькі цікавыя відэа на нашым канале YouTube, далучайцеся!
