Пуансеція — сезонная расліна, якую называюць «калядная зорка». Такая сакральная назва кветкі злучана з яе папулярнасцю ў час Каляд і Новага года. Ужо з канца лістапада ёй упрыгожваюць гасцініцы, рэстараны і дамы.
Звонку пуансеція напамінае зорку. Усё дзякуючы яркім прыкветкам, якія ўтвараюць вялікую шматканцовую «кветку», што па форме напамінае зорку. Сапраўдныя кветкі ў расліны вельмі маленькія, іх складана заўважыць. З'яўляюцца яны напачатку зімы, а квітнеюць са снежня па люты.
Пуансеціі бываюць не толькі каляднага чырвонага колеру, але і жоўтыя, белыя, ружовыя, ласасёвага колеру. Колер прыкветкаў вызначаецца сортам і селекцыяй пуансеціі. Але большасць гісторый і легендаў злучаюць з чырвонай кветкай.
Гісторыя «каляднай зоркі»
Радзімай пуансеціі лічаць Мексіку. Менавіта там жылі ацтэкі, якія першымі скарысталі расліну ў побыце, надалі ёй адменнае значэнне і ўжывалі ў час рытуалаў.
Існуе легенда, па якой пуансеція прарасла з кропляў крыві багіні. Яна была моцна закаханая, але каханне трагічна скончылася. З-за гора сэрца багіні разарвалася, а на зямлі, куды праліліся кроплі яе крыві, пачалі расці пуансеціі. Апроч таго гэта легенда тлумачыць, чаму ў кветкі ярка-чырвоныя прыкветкі, якія напамінаюць па колеры кроў.
Ацтэкі верылі ў неўміручасць і боскую сілу пуансеціі, асацыявалі расліну з чысцінёй. Яны лічылі, што воіны, якія гінуць у баях, спускаюцца на зямлю, каб выпіць нектар пуансеціі .
Малочны сок з лісця і сцёблаў расліны скарысталі і самі ацтэкі. Жанчыны, якія кармілі дзяцей грудным малаком, гатавалі з яго адвар. Лічылі, што ён дапамагае павялічыць колькасць малака. Скарысталі расліну і для лячэння ліхаманкі. А з яркіх чырвоных прылісткаў рабілі натуральны фарбавальнік, якім афарбоўвалі тканіны і ўпрыгожанні. Яшчэ пуансецію дадавалі ў касметыку.
З 16 стагоддзя легенда пра з'яўленне пуансеціі знаходзіць рэлігійныя абрысы. Гэта гісторыя пра тое, як дзіцё хацела падарыць падарунак Хрысту. Але ў яго не было грошай. Дзіцё верыла, што няважна, якім будзе падарунак, таму што галоўнае, каб ён быў ад сэрца. Таму маленькі сабраў кветкі ўздоўж дарогі і аднёс іх ў царкву. Калі дзіцё толькі ўвайшло ў царкву, адбылося дзіва – букет заззяў зялёнымі і чырвонымі агеньчыкамі, падобнымі на зоркі. Лічаць, што з той пары пуансеція расквітае ўзімку, каб грэць сваім цяплом людзей.
Прыкладна праз стагоддзе пуансецію святары сталі скарыстаць у шэсцях у гонар Каляд. Кветка сімвалізавала Віфлеемскую зорку.
Пуансеція атрымала сваю назву толькі ў 19 стагоддзі, да гэтага расліну называлі «афарбаваны ліст» ці «мексіканская кветка». Пуансеція была названа так па ініцыятыве амерыканскага гісторыка Уільяма Хіклінга Прэската, які даследаваў гісторыю заваёвы Мексікі, а разам з гэтым даведаўся пра незвычайны хмызняк.
Назва «пуансеція» — вытворнае ад прозвішча першага амерыканскага амбасадора ў Мексіцы Джоэла Робертса Пойнсэтта, які захапляўся батанікай і першым стаў перапраўляць расліну ў Амерыку. Па легендзе Пойнсэтт аднойчы ўбачыў прыгожы хмызняк каля дарогі, узяў ад яго тронкі, пачаў гадаваць з іх расліны. Пасля дыпламат дарыў расліны сябрам і ў аранжарэі. Яго ўнёсак у развіццё і папулярызацыю пуансеціі аказаўся настолькі істотным, што дзень смерці амбасадара, 12 снежня, зрабілі Днём пуансеціі. Зараз яго святкуюць не толькі ў Амерыцы, Мексіцы, Канадзе, але і ў еўрапейскіх краінах.
Дарэчы еўрапейская гісторыя пуансеціі пачынаецца з 1804 года, калі нямецкі навуковец прывёз расліну ў Германію. Там пуансеція была апісана як новы від і атрымала батанічную назву «багаткі найпрыгожыя» ці «эуфобія выдатная».
Распаўсюджваннне пуансеція атрымалася дзякуючы садоўніку Паўлю Эку, які эміграваў з Германіі ў ЗША. Ён гадаваў хмызнякі ў сябе ў садзе, а калі пуансеція квітнела, зразаў галіны і прадаваў у букетах. Пазней, каб кветка даўжэй заставалася свежай, стаў прадаваць пуансецію ў збане.
Магчымасць купіць расліну была толькі ў людзей з вялікім дастаткам. Каб павялічыць колькасць продажаў сын Паўля Эку прапанаваў прадаваць пуансецію ў заможных раёнах Лос-Анджэлеса, дзе можна сустрэць галівудскіх зорак. Ідэя спрацавала – кіназоркі сталі купляць хмызнякі і ўпрыгожваць імі свае хаты. У іх было шмат пераймальнікаў, так пуансеція стала вельмі папулярнай.
Цікавы і той факт, што пуансеція ў розных краінах мае сваю «мясцовую» назву. У Егіпеце яе завуць «дачка консула», у Перу і Чылі – «карона андаў», у Іспаніі – «кветка Вялікадня».
Якія бываюць пуансеціі?
Пуансеція – вечназялёны хмызняк, які адносіцца да роду Багаткі. Усяго налічваецца каля 2 тысяч відаў расліны. Знайсці дзікую пуансецію можна толькі ў Мексіцы альбо Цэнтральнай Амерыцы. Іншыя віды былі выведзеныя шляхам селекцыі.
Хмызнякі пуансеціі дасягаюць у вышыню 4 метры. Сцёблы расліны пустыя, простыя, з цёмна-зялёным лісцем. Кветкі ў пуансеціі знаходзяцца ў цэнтры прыкветкаў, яны жоўтага колеру, утвараюць невялікае суквецце. Прыкветкі – самая яркая частка хмызняку.
Як і ў іншых раслін, у пуансеціі 3 жыццёвыя цыклы: квітненне (праходзіць узімку), супакой і ўзрост. У дзікіх раслін перыяд квітнення доўжыцца прыкладна 2 месяцы, у селектыўных відаў – паўгода.
Для зацвітання пуансеціі трэба некалькі дзён цягам 12 гадзін знаходзіцца ў поўнай цемры і меншую частку часу на свеце. Скарачэнне светлавога дня спрыяе працы фотарэцэптарных бялкоў, якія знаходзяцца ў расліне, і змене колеру прыкветкаў. Таму яны становяцца каляровымі перад пачаткам квітнення пуансеціі. А да моманту квітнення ўжо маюць яркую афарбоўку.
Хмызнякі дзікай пуансеціі высокія з невялікай колькасцю кветкай, іх складана адаптаваць да хатніх умоў. Сучасныя віды больш кампактныя па памеры, меней патрабавальныя, галінастыя і добра квітнеюць.
З дапамогай селекцыі вышыня хмызнякоў змянялася. Спачатку яны дасягалі 50 см, пазней былі 35—40 см, а цяпер можна знайсці расліны і памерам не больш за 30 см. Рабілі гэта для таго, каб пуансецію было зручна паставіць у хаце.
Апроч памеру змянялі колер расліны. Цяпер не праблема знайсці пуансецію з прыкветкам розных колераў. А таксама лісця сіне-зялёнага, салатавага, срабрыста-зялёнага, цёмна-зялёнага колеру. Бываюць хмызнякі са стракатым лісцем і з лісцем з белай аблямоўкай.
Сустракаюцца гібрыдныя пуансеціі мармуровага фарбавання, з махровымі прыкветкамі, з бэзавыя прыкветкамі з разьбянымі белымі краямі.
Селекцыйныя гатункі пуансеціі валодаюць больш працяглым перыяд квітнення і лепшымі транспартабельнымі ўласцівасцямі. Каб расліна лепш захоўвалася пры перавозцы ў яе ўкаранілі бактэрыі, якія ўтварылі дадатковыя пазухавыя почкі. Гэта дапамагло стаць пуансеціі больш устойлівай і пышнейшай, бо колькасць сцёблаў павялічылася.
Уласцівасці пуансеціі
Пуансецію адносяць да атрутных раслін. Усё з-за млечнага соку, які есці ў сцёблах расліны. Існуе шэраг боязяў з нагоды негатыўнага ўплыву хмызняку на арганізм. Асцерагаюцца, што млечны сок можа справакаваць раздражненне скуры, праблемы са зрокам, харчовае атручванне.
Аднак навуковыя даследаванні паказалі, што пуансеція бяспечная гэтак сама, як і астатнія расліны роду Багаткі. Навукоўцамі было падлічана, што для таго, каб нашкодзіць дзіцяці вагой у 22,5 кг, патрэбна з’есці 500 прылісткаў.
Догляд за пуансеціямі
Узімку перасаджваць пуансецію не рэкамендуецца. Тым часам расліна знаходзіцца ў перыядзе квітнення і змена месца можа нашкодзіць кветцы.
Для пуансеціі лепш выбраць памяшканне з рассеяным яркім святлом. Святла расліне трэба шмат, але на сонцы адбываецца апёк лісця, таму дапускаць прамога траплення праменняў на кветку не дапускаюць. А калі паставіць пуансецію на паўночным боку, то ёй не будзе хапаць святла. Расліна з-за гэтага стане выцягвацца і бляднець. Для кветкі пераважней абіраць усходні, паўночна-ўсходні, паўночна-заходні кірункі, або расліну можна паставіць поруч з акном, якое выходзіць на паўднёвы бок.
Паліваць пуансецію трэба 1 раз на тыдзень. Перад наступным паліваннем трэба будзе папярэдне пераканацца, што грунт высах. Нічога дадатковага пуансеціі не патрабуецца.
Калі вельмі хочацца нечым «пацешыць» кветку, то яе можна ўгнаіць універсальным угнаеннем для пакаёвых раслін, аквітных ці дэкаратыўна-лісцяных раслін.
У такіх умовах хмызняк можа камфортна расці да вясны. Калі хочацца захаваць расліну даўжэй, давядзецца папрацаваць.
Бо ствараць умовы, блізкія да прыродных, складана. Найчасцей пуансецію купляюць толькі на перыяд квітнення (са снежня), а пасля расліну выкідваюць. Але калі паспрабаваць стварыць для кветкі патрэбныя ўмовы, то квітненне хмызняку можна падоўжыць.
- Асвятленне. Калі ўзімку паставіць дадатковую крыніцу асвятлення для пуансеціі, то гэта дазволіць падоўжыць квітненне расліны. Агульныя рэкамендацыі – добрае асвятленне без траплення прамых праменяў святла.
- Глеба. Патрэбна рыхлая глеба, падыдзе сумесь торфу, дзёрну, пяску і зямлі ў аднолькавай прапорцыі. Падыдзе глеба слабакіслая ці нейтральная.
- Паліванне. Патрэбна багатае паліванне, але сачыць за станам глебы трэба ўвесь час, каб не перабраць з вадой і каб зямля не засыхала. Пры паліванні рэкамендуюць скарыстаць ваду тэмпературай крыху вышэй тэмпературы ў памяшканні. З-за халоднай вады расліна можа скідаць лісце.
- Тэмпература. Самая камфортная тэмпература для пуансеціі – каля +20°С, але не менш +14°С. Адзначаюць, што найболей працяглае квітненне хмызняку адбываецца пры тэмпературы +15°С. Расліна звычайна не ставяць поруч з радыятарам і поруч з халоднымі шкламі. Улетку кветку рэкамендуюць пакідаць на балконе ці верандзе, а з верасня вяртаць у хату.
- Ветранне. У летні час памяшканне, дзе знаходзіцца пуансеція патрэбна ветрыць. Пры гэтым расліна павінна знаходзіцца там, дзе няма скразнякоў. Калі ўмовы не будуць камфортнымі, хмызняк тут жа пачне скідаць лісце. Калі кветка знаходзіцца ў цёплым памяшканні, то ветрыць можна ў любую пару года.
- Падкорм. У перыяд квітнення расліну не падкормліваюць. Угнаенне дадаюць пры перасадцы вясной, лётам, восенню да квецені 2—3 разы на месяц. Падкормліваюць пуансецію комплексным растваральным угнаеннем.
- Апырскванне. Поруч з раслінай трэба павялічваць вільготнасць, для гэтай мэты падыходзіць апырскванне. Досыць 2 разы на дзень звільгатняць паветра. Распырскваць ваду на лісце не трэба, пасля на іх могуць утварыцца плямы. Пачынаюць апырскванне прыкладна з траўня, а завяршаюць – у сакавіку. У халаднаватыя дні абыходзяцца без апырсквання, а ў гарачыя дні наадварот – праводзяць часцей.
- Абразанне. Пасля квітнення расліну напалову абразаюць. Пакідаюць недзе ад 3 да 5 почак. А пасля перасадкі, калі ёсць рэгулярнае паліванне, пуансецію абразаюць, каб атожылкі не выцягваліся. Караціць іх можна аж да жніўня, таму што дагэтуль адбываецца фармаванне почак.
- Фотаперыядызм. Каб расліна добра квітнела і прыкветкі афарбоўваліся, для яе ў верасне-кастрычніку ствараюць «кароткі светлавы дзень». Пуансецію меней чым на 12 гадзін на дзень накрываюць цёмным матэрыялам. Можна скарыстаць скрынку, але тады «светлавы дзень» для кветкі будзе большы – 14 гадзін. Працягваюць працэдуру цягам 2 месяцаў.
Чым «хварэе» пуансеція?
Пуансеція можа захоўваць свой аквітны выгляд да канца сакавіка. Пасля яркае лісце патроху адцвітае і замяняецца новым зялёным лісцем. Да канца квітнення пуансеціі на ёй нярэдка з'яўляецца мучністы чарвец ці павуцінавы клешч. Таксама расліна можа пакутаваць ад белакрылкі, тлі і трыпсаў.
Хвароба хмызняку выяўляецца ва ўтварэнні плям, мядзянай расы. Лісце пуацжсіі можа згортвацца, жоўкнуць, адміраць і ссыхацца.
Некаторыя прызнакі могуць з'яўляцца пры нястачы святла, занадта халодным паветры, пераўвільгатненні. Пры гэтым калі хмызняк недастаткова паліваць ці пакідаць у памяшканні з вельмі сухім паветрам, то лісце пуансеціі стане бляднець, жоўкнуць, а суквецці ападуць.
Калі хочацца выратаваць пуансецію ад шкоднікаў, то трэба сачыць за яе станам, стрыгчы, каб яна магла кусціцца. Але не трэба забываць, што пуансеція – сезонная расліна, для якой расці некалькі гадоў – хутчэй выключэнне, чым норма.
Калі расліна адкрасавала і калі яна добра выглядае, пры жаданні з ёй можна працягваць працаваць. Пры такіх умовах пуансецію можна перасаджваць. Для гэтага трэба выбраць збан на 2 см у дыяметры большы за ранейшы і прыдатны грунт. Перасадку паводзяць метадам перавальвання, пры якім не парушаюць землянога камяка.
Як размнажаецца пуансеція?
У натуральным асяроддзі хмызняк размнажаецца насеннем. Для развядзення пакаёвых пуансецій скарыстаюць чаранкі. Перыяд чаранкавання – вясна ці пачатак лета.
Для пачатку з новых атожылкаў расліны зразаюць чаранок. Прыдатная даўжыня – каля 7 сантыметраў. На чаранку абавязкова павінны быць ныркі, прыкладна, 3—6 штук. Патрэбна, каб ныркі ўжо былі добра развітыя.
Абразаюць атожылкі проста пад апошнім вузлом знізу. Пасля змяшчаюць яго ў цёплую ваду і вытрымваюць там 10 хвілін. Гэта патрэбна для таго, што змыць млечны сок з чаранка. Потым зрэз патрэбна прамакнуць і прысыпаць вугалем. Там звычайна дэзынфектуюць зрэз.
Перад высадкай грунт багата паліваюць. Глеба павінна ўтрымваць пясок і перагной. Рэкамендуюць, каб тэмпература зямлі была на роўні +24—28°С. Гэта дазволіць чаранку лепш укараніцца.
Пасля збан з карэньчыкам хаваюць пад поліэтыленавай плёнкай і ставяць у цёплае месца. Памяшканне павінна быць добра выветрана, а сонечныя праменні не трапляць на збан.
Для ўкаранення запатрабуецца не менш за месяц. Па меры ўзросту расліны яго перасаджваюць у збан больш. Для лепшага кушчэння маладыя расліны прышчыпваюць.
Недзе праз год пасля ўкаранення настае квітненне.
Як абраць пуансецію?
Традыцыя купляць пуансецію перад Калядамі і Новым годам прыйшла да нас з Еўропы і Амерыкі. Апошнія гады яна замацоўваецца ўсё мацней.
Пуансеціяй не толькі прыемна ўпрыгожыць хату, але і падарыць на зімовыя святы, бо расліна сімвалізуе радасць і таварыскасць.
Каб не памыліцца з выбарам, рэкамендуюць уважліва агледзець хмызняк.
- Кветкі. Яны павінны быць зялёна-жоўтага колеру ці з чырванаватым адценнем. Калі кветкі жоўтыя і на іх ёсць пылок, тады квітненне пуансеціі ўжо наступіла і хутка з расліны пачнуць ападаць прыкветкі.
- Сцёблы. Расліна павінна быць прывабнай з усіх бакоў. А сцёблы не быць аголенымі, а цалкам пакрытыя зялёным лісцем.
- Лісце. На пуансеціі не павінна быць лісця, якое звяла, зжаўцелі, скруціліся ці ўнурыліся. Прыкветкавае лісце павінна быць цалкам афарбаванае, насычанага колеру. Калі прыкветкі зялёнай афарбоўкі, то магчыма пуансеція дрэннай якасці.
- Глеба. Занадта сухая ці занадта звільгатнелая глеба можа сведчыць пра дрэнную якасць расліны. Прыкладам, сыры грунт можа прывесці да гніення каранёвай сістэмы.
- Пакаванне. Адмыслоўцы раяць абіраць расліны без пакавання. Рэч у тым, што так будзе прасцей разгледзець стан кветкі і збана. Калі збан скучаны, то магчыма пуансеція была пашкоджаная. Таксама важна зважаць на памер збана. Ён павінен быць у 2—2,5 разы меншы за расліну. Да таго ж без пакавання прасцей пераканацца, што на кветцы няма вусякоў-шкоднікаў.
Перавозіць пуансецію рэкамендуюць пры тэмпературы +12—14°С. Лепш будзе паставіць расліну ў скрынку ці старанна атуліць яе паперай.
Па агульным прызнанні пуансеція з'яўляецца пышным упрыгожаннем у час святкавання Божага Нараджэння і Новага года.
