Музей Вітольда Каэтановіча Бялыніцкага-Бірулі — гэта першы ў рэспубліцы мемарыяльны музей, прысвечаны жыццю і творчасці мастака.
Дом, у якім нарадзіўся мастак у невялікім сяле Крынкі каля Бялыніч Магілёўскай губерні ў 1872 г., не захаваўся. Таму было прынята рашэнне адкрыць Музей у Магілёве і размеціць яго ў мураваным двухпавярховым асабняку з мансардай, помніку грамадзянскай архітэктуры XVII стагоддзя, па вуліцы Ленінскай, 37. Адкрыццё адбылося 24 снежня 1982 года. Сёлета музею споўнілася 40 год.
Да часу адкрыцця філіяла Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь меў у сваіх фондах амаль пяцьсот жывапісных твораў мастака Бялыніцкага-Бірулі, з вялікай стараннасцю і любоўю сабраных дырэктарам Дзяржаўнай карціннай галерэі, заслужаным дзеячам мастацтваў БССР Аленай Аладавай.
Гэтая калекцыя — адзіны па сваёй паўнаце і мастацкай значнасці збор работ выдатнага пейзажыста.
Акрамя таго, удава мастака Алена Аляксееўна перадала ў дар музею значную частку дакументальных матэрыялаў, фатаграфій і асабістых рэчаў, якія раней знаходзіліся ў «Чайцы», доме-майстэрні мастака на беразе возера Удомля: эцюднік, палітру, пэндзлі; паляўнічая стрэльба — сведчанне асаблівай прыхільнасці да палявання; мэблю, зробленую ў Абрамцаўскай майстэрні; унікальныя лісты І.Я. Рэпіна, у адным з якіх вялікі рускі жывапісец пісаў аб сваім захапленні работамі маладога пейзажыста. Усё гэта дазволіла стварыць дастаткова цэльны мемарыяльны раздзел Музея, які займае ўвесь першы паверх будынка.
Адмысловую цікавасць уяўляюць фатаграфіі. Яны расказваюць пра родных Вітольда Каэтановіча, яго сям'ю, паказваюць мастака ў розныя гады жыцця – дзіцем, вучнем Кіеўскага кадэцкага корпуса, за працай ля мальберта, з дачкой Любачкай, сярод сяброў, з вядомымі рускімі мастакамі на святкаванні 40-годдзя перасоўных мастацкіх выставак, з групай беларускіх мастакоў у Мінску, з вядомымі майстрамі савецкага мастацтва ў залах Музея Акадэміі мастацтваў у Ленінградзе.
Арыгіналы і копіі розных дакументаў расказваюць аб гадах навучання ў Маскоўскім вучылішчы жывапісу, разьбярства і дойлідства, аб удзеле ў творчых конкурсах, выстаўках, аб атрыманні ганаровых званняў і ўзнагарод. У Музеі захоўваюцца медаль, якім была адзначана карціна «Зімовы сон» на выстаўцы ў Барселоне, ордэны СССР, а таксама дыпломы, віншавальныя адрасы, падпісаныя найбуйнейшымі майстрамі выяўленчага мастацтва, выданні, прысвечаныя творчасці Бялыніцкага-Бірулі.
Другі паверх музея поўнасцю займаюць творы В.К. Бялыніцкага-Бірулі. Больш за пяцьдзесят палотнаў, скончаных карцін і маленькіх эцюдаў, размешчаных у светлых прасторных залах, даюць поўнае ўяўленне аб творчасці знакамітага жывапісца, выдатнага майстра лірычнага пейзажа.
Карані мастацтва Бялыніцкага-Бірулі ляжаць, несумненна, у прыродзе роднай Беларусі, някідкая прыгажосць якой, немудрагелістыя матывы, мяккія спакойныя фарбы назаўжды ўвайшлі ў душу мастака і вызначылі своеасаблівасць яго мастацтва, увесь эмацыйны лад яго твораў.
Пэндзлі Бялыніцкага-Бірулі належаць па-майстэрску напісаныя пейзажы зімы, лета, залатой восені. Але больш за ўсё яго хвалявала вясновая прырода, яе абуджэнне ад зімовай спячкі, першая зеляніна і буйны яе росквіт. Звяртаючыся да канкрэтнага пейзажнага сюжэту, майстар імкнуўся, перш за ўсё, перадаць стан прыроды, які залежыць ад пары года, часу сутак, сонечнага святла, перадаць тыя эмоцыі, якія адчувае чалавек, маючы зносіны з прыродай.
У 1912 г. Вітольд Каэтанавіч набыў епаплпе зямлі ў Цвярской губерні на беразе возера Удомля і пабудаваў дом з майстэрні. Сваю невялікую сядзібу ён назваў «Чайка». З «Чайкай» звязана большая частка творчага і асабістага жыцця майстра. Менавіта тут былі створаны многія вядомыя палотны жывапісца, у тым ліку і яго вядомая карціна «Гадзіна цішыні. Возера Удомля» (1911).
Вітольд Каэтанавіч — адзін са стваральнікаў жанру мемарыяльнага пейзажу. У яго работах – выявы памятных мясцін, звязаных з жыццём вядомых дзеячаў рускай гісторыі і культуры Л.М. Талстога, А.С. Пушкіна, П.І. Чайкоўскага і інш. У музеі гэты бок творчасці мастака прадстаўлены карцінамі, прысвечаным пушкінскім мясцінам — «Міхайлаўскае. Домік няні А.С. Пушкіна Арыны Радзівонаўны», «Святагорскі манастыр. Магіла А.С. Пушкіна», «Трыгорскае. Бяроза каля ракі Сароць» (усе – 1936), «Восеньскія дні. Трыгорскае. Рака Сароць» (1952). Паэтычнасць і лірызм карцін, музычнасць іх жывапіснага рашэння сугучныя адухоўленай паэзіі Пушкіна.
1947 год быў асабліва значным у творчай біяграфіі В.К. Бялыніцкага-Бірулі: яму прысвоілі званне народнага мастака РСФСР (званне народнага мастака БССР ён атрымаў пасля 1944 г.), яго абралі правадзейным членам Акадэміі мастацтваў СССР. Важнай падзеяй года быў прыезд Вітольда Каэтановіча ў Беларусь упершыню за шмат гадоў. З траўня і да сярэдзіны чэрвеня мастак жыў і працаваў на Белай дачы ў наваколлях Мінска. Тут ён напісаў некалькі дзясяткаў эцюдаў, якія сталі асновай цыкла карцін, прысвечаных Беларусі. Менавіта тут, у наваколлі Мінска, быў знойдзены матыў для карціны «Беларусь. Ізноў зацвіла вясна», эмацыйны змест якой падпарадкаваны галоўнай думцы аўтара – жыццё перамагае, яна перамагла смерць, разбурэнні. Гэта палатно - адно з цэнтральных у экспазіцыі.
Вітольд Каэтанавіч Бялыніцкі-Біруля да канца дзён сваіх нястомна працаваў. Ён памёр ва ўзросце 85 год. З апошніх палотнаў у музеі экспануецца «Апошні снег. Чайка» (1950), «Лён зацвіў» (1950–1951), «Прыйшла вясна» (1951), «Вечар ранняй вясны» (1954), «Бярозкі» (1955).
У мансардзе музея размешчана выставачная зала. У ёй увесь час праходзяць выстаўкі твораў выяўленчага мастацтва з фондаў НММ РБ, Саюза мастакоў Беларусі, выстаўкі дзіцячай творчасці.
https://bel.24health.by/myastechka-ramesnikau-chamu-ivyanecki-muzej-tradycyjnaj-kultury-lichycca-unikalnym/
