Орша — невялікі старажытны беларускі горад, які знаходзіцца ўсяго за 40 кіламетраў ад расійскай мяжы на месцы зліцця шырокага Дняпра і маляўнічай Аршыцы.
Горад вядомы з 1067 года, у розныя часы ўваходзіў у склад Мінскага, Полацкага княства, належаў Вялікаму княству Літоўскаму, Рэчы Паспалітай, Расійскай імперыі.
Зараз Орша з’яўляецца адным з папулярных напрамкаў экскурсійнага турызму. Ён прыцягвае турыстаў помнікамі мастацтва, архітэктуры, гісторыі і ўнікальнай культурай, якая захавала ў сабе стараславянскія матывы. Вялікая колькасць славутасцей у Оршы звязана з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны, а таксама з дзеячамі мастацтва, якія праславілі горад сваім майстэрствам. Дарэчы, сёлета ў чэрвені горад адсвяткаваў сваё 955-годдзе.
Орша невелікая, але паглядзець у ёй, безумоўна, есць што. Нават, калі вы апынуліся там праездам, абавязкова скарыстайцеся нашай рэкамендацыяй убачыць гэтыя месцы:
Богаяўленскі Куцеінскі манастыр
Богаяўленскі Куцеінскі мужчынскі манастыр быў заснаваны ў 1623 годзе. Першапачаткова культавы комплекс складаўся з драўляных пабудоў, сярод якіх былі Богаяўленскі сабор і Свята-Духаўскі храм (Траецкі пасля 1762 г.), малыя цэрквы, манастырскія келлі і гаспадарчыя пабудовы.
Перабудова комплексу з драўлянага ў мураваны пачалася ў 1891 годзе. Першым рэканструяваным будынкам стаў Богаяўленскі сабор, які практычна цалкам згарэў у выніку ўдару маланкай. Паступова ўсе старажытныя будынкі кляштара былі заменены на новыя канструкцыі з белага каменя.
Музей пад адкрытым небам. Якія месцы ў Полацку вы дакладна не забудзеце?
У 1918 годзе манастыр быў зачынены і падвергся рабаванням. Шматлікія святыні і рэдкія абразы былі выкрадзены або знішчаны. Будынкі абіцелі пераабсталявалі ў гаспадарчыя памяшканні, на тэрыторыі могілак пабудавалі гаражы, а ў келлях размясціліся інтэрнаты. Многія святары былі прыгавораны да ссылкі або да зняволення ў лагерах. У гады Вялікай Айчыннай вайны ў манастыры размясціўся лагер для ваеннапалонных.
У 1970-х гг. Богаяўленскі Куцеінскі манастыр атрымаў статус гістарычнага помніка. У той самы час на тэрыторыі пачаліся рэстаўрацыйныя працы, якія то прыпыняліся, то аднаўляліся. Рэстаўрацыя храмавага комплексу поўнасцю завяршылася ў 2017 годзе, калі з руін была ўзнята званіца, узарваная ў 1944 годзе.
Цяпер манастыр дзейнічае. У ім штодня здзяйсняюцца богаслужэнні, якія наведваюць як мясцовыя жыхары, так і турысты. Галоўнай святыняй манастыра лічыцца копія абраза Божай Маці «Аршанская».
Музей Уладзіміра Караткевіча
Орша — родны горад знакамітага беларускага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча. Тут мінулі яго дзіцячыя і юнацкія гады, і тут жа ён зрабіў першыя крокі да вядомасці, напісаўшы чарнавік аповесці «Дзікае паляванне караля Стаха».
Музей, прысвечаны жыццю і творчасці Караткевіча, адкрыўся ў 2000 годзе. Урачыстую цырымонію прымеркавалі да 70-годдзя пісьменніка. Цікава, што экспазіцыя размясцілася ў былым радзільным доме, у якім з'явіўся на свет В. Караткевіч.
Кніжная паліца. Што пачытаць дзеткам па-беларуску?
Першая выставачная зала ўяўляе сабой узноўлены працоўны кабінет літаратара. Мэбля, кнігі, пісьмовыя прылады і рукапісы былі перавезены ў Оршу з менскай кватэры Караткевіча.
Другая зала прысвечана спадчыне, якую літаратар пакінуў будучым пакаленням. Тут можна ўбачыць збор кніг Караткевіча, праслухаць запісы яго голасу і паглядзець экранізацыі яго твораў.
У музеі пануе атмасфера адухаўлення. Усё тут гучыць імем Уладзіміра Караткевіча, які пражыў няпростае жыццё, але захаваў у сабе пачуццёвае сэрца і раманічны погляд на свет.
Мемарыяльны музей імя Героя Савецкага Саюза Канстанціна Заслонава
Канстанцін Сяргеевіч Заслонаў знакаміты тым, што ў першыя гады Вялікай Айчыннай вайны прыняў на сябе камандаванне ўсімі партызанскім атрадамі аршанскай зоны. Сярод байцоў ён быў вядомы пад ласкавай мянушкай «Дзядзька Косця».
Заслонаў загінуў у 1942 годзе, калі фашысты, прыкідваючыся народнікамі, праніклі да партызан і захапілі атрад. Канстанцін загінуў у баі разам са сваім ад'ютантам Яўгенам Коржнем і іншымі байцамі.
За злоў камандзіра партызан фашыстам абяцалася высокая ўзнагарода, і ўсё роўна прывядуць яго жывым або прынясуць яго галаву. Каб не даць фашыстам нажыцца на гібелі камандзіра, жыхары мясцовай вёскі схавалі яго цела.
У 1945 годзе астанкі Канстанціна Заслонава былі належным чынам пахаваны на аршанскіх могілках. Пасмяротна камандзір атрымаў званне Героя Савецкага Саюза. Музей, прысвечаны памяці Заслонава, быў заснаваны ў 1948 годзе.
Пазней экспазіцыю перадалі Палацу піянераў, дзе яна размяшчаецца дагэтуль. У арганізацыі мемарыяльнага музея бралі ўдзел былыя партызаны, якія знаходзіліся пад камандаваннем Заслонава, яго таварышы і сваякі.
Экспазіцыя прысвечана жыццю і ваенным подзвігам Канстанціна Сяргеевіча. Сярод экспанатаў можна ўбачыць асабістыя рэчы камандзіра, прывезеныя з яго дома ў Асташкаве, зброю і прадметы побыту па выяве тых, што ён выкарыстоўваў у партызанскім атрадзе, а таксама ваенную форму, лісты і фатаграфіі. Перад уваходам у музей устаноўлена памятная стэла ў гонар К.С. Заслонава.
Цяпер музей з'яўляецца цэнтрам ваенна-патрыятычнага выхавання. У ім арганізуюцца масавыя культурныя і адукацыйныя мерапрыемствы, а таксама сустрэчы з ветэранамі.
Этнаграфічны музей «Млын»
Этнаграфічны музей размешчаны ў цэнтры горада, на рукатворным канале, які злучае рэчышчы рэк Аршыцы і Дняпра. Вадзяны млын пабудавалі ў пачатку мінулага стагоддзя. Доўгі час яна з'яўлялася найбуйнейшай у Аршанскім павеце. У пачатку 1990-х гістарычны будынак, які атрымаў статус помніка прамысловай архітэктуры, быў адрэстаўраваны, і ў 1995 годзе ў ім размясціўся музей этнаграфіі.
У аснове экспазіцыі дзве тэматычныя залы. Першы мае назву «Хлеб наш надзённы» і расказвае пра тое, як даўней сяляне засявалі палі, апрацоўвалі збожжа і выпякалі хлеб. У гэтым раздзеле можна ўбачыць кухоннае начынне канца XIX — пачатку XX стагоддзя, а таксама ўзор вясковай хаты з апісаннем унутраных убранстваў.
Другая зала — «Святло душы і таленту» — прысвечана рамёствам і духоўнай культуры Беларусі XIX і XX стагоддзяў. Экспанатамі з'яўляюцца розныя прадметы тэкстылю, упрыгожаныя вышыўкай, нацыянальныя паўсядзённыя і святочныя касцюмы, разьбяное і глінянае бытавое начынне. Акрамя таго, тут прадстаўлены работы сучасных майстроў іканапісу, жывапісу і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.
Мемарыяльны комплекс «За нашу Савецкую радзіму» («Кацюша»)
У ліпені 1941 года пад Оршай упершыню была прыменена «Кацюша», што праславіла горад на старонках ваеннай гісторыі. Мемарыял, прысвечаны «Кацюшы», адкрыўся ў 1966 годзе, калі Орша адзначала 25 гадавіну першага стрэлу баявой устаноўкі.
У цэнтральнай частцы комплексу размешчаны пастамент, на якім узвышаецца макет «Кацюшы». Кампазіцыю дапаўняюць скульптурныя выявы мінамётных пускавых установак. Таксама тут усталяваны помнік, абліцаваны чорнымі плітамі, на якім можна прачытаць гістарычную даведку аб першым залпе «Кацюшы» пад Оршай.
Мемарыяльны комплекс з'яўляецца месцам правядзення ваенна-патрыятычных мерапрыемстваў і мае званне гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь.
Музей драўлянай скульптуры разьбяра С.С. Шаўрова
Ураджэнец Оршы Сямён Шаўроў — знакаміты разьбяр па дрэве. Музей, прысвечаны яго творчасці, быў адкрыты ў 1992 годзе. Экспазіцыю складаюць драўляныя скульптуры рознай жанравай тэматыкі. Тут можна ўбачыць казачных герояў, абстрактныя кампазіцыі, персанажаў беларускіх легенд, жывёл, птушак і краявіды.
Многія скульптуры малююць паўсядзённыя сцэнкі. Асобнай залай музея з'яўляецца майстэрня, у якой працаваў Шаўроў. Да сваёй смерці ў 2000 годзе, ён праводзіў майстар-класы па разьбе і на вачах у экскурсантаў ствараў новыя шэдэўры. Нягледзячы на тое, што майстэрня асірацела, у ёй да гэтага часу пануе дух творчасці.
Наведвальнікам прадстаўлены інструменты Шаўрова і няскончаныя працы. Не так даўно ў музея з'явілася трэцяя зала — «Казачная паляна». Гэта пляцоўка пад адкрытым небам, дзе пасярод яблыневага сада ўстаноўлены разьбяныя скульптуры казачных персанажаў і альтанкі для адпачынку. Тут часта ладзяцца масавыя і прыватныя святы.
Мастацкая галерэя імя У.А. Грамыка
У 2008 годзе ў Оршы была ўрачыста адкрыта галерэя мастака Віктара Аляксандравіча Грамыкі. Яе галоўнай мэтай з'яўляецца захаванне мастацкай спадчыны, якая адлюстроўвае жыццё і культуру Оршы і Беларусі ў цэлым.
У галерэі прадстаўлены работы многіх беларускіх мастакоў, але асноўная ўвага ўдзяляецца творчасці Віктара Аляксандравіча. Выстаўка яго работ — найбуйнейшая з пастаянных экспазіцый галерэі.
Апроч экскурсійнай дзейнасці, мастацкая галерэя актыўна ўдзельнічае ў грамадскім жыцці горада. Тут рэгулярна арганізуюцца адукацыйныя, культурныя і дзіцячыя мерапрыемствы, а таксама праводзяцца конкурсы мастакоў-пачаткоўцаў.
