Знакаміты беларускі мастак Уладзімір Тоўсцік адзін з тых аўтараў, які ўмее здзіўляць сваёй творчасцю. Сюжэты яго карцін заўсёды шматгранныя, яны напоўненыя ўспамінамі, гістарычнымі дэталямі і асабістым успрыманнем навакольнага свету.
На яго палотнах можна часта ўбачыць беларускія гарады, людзей, знаёмыя вуліцы, пазнавальныя абрысы будынкаў, плошчаў. Творчасць аўтара — яркая з'ява ў сучасным беларускім мастацтве.
— Уладімір Антонавіч, як вы вырашылі стаць мастаком?
— Мой тата вельмі любіў мастацтва, займаўся ім. Аднойчы нават спрабаваў паступаць у мастацкі інстытут у Харкаве. Не атрымалася. А я ажыццявіў яго мару. Зараз я лічу, што, напэўна, гэта была і мая мара. Мяне захоплівала маляванне, жывапіс. Вядома, я не мог да канца ведаць, што абавязкова буду мастаком, але лёс падвёў да гэтага. Як і многія дзеці з Мінска, я спачатку трапіў да Сяргея Пятровіча Каткова, які літаральна захапіў мяне творчасцю. Бацька мой быў ваенны, і нам нечакана прыйшлося з'ехаць на тры гады з Мінска. Гэтыя тры гады я маляваў сам, а калі вярнуліся назад, трапіў да Анатоля Васільевіча Бараноўскага, які прыняў вялікі ўдзел у маім творчым фарміраванні.
У тэатральна-мастацкі я не спачатку паступіў на жывапіс. Пайшоў вучыцца на дызайн. Адвучыўся ўвесь першы курс, але мне вельмі падабалася маляваць. І праз год я вырашыў паказаць сваю работу на аддзяленні жывапісу. Педагогі вырашылі, што маляваць магу. І мяне перавялі на аддзяленне жывапісу. Пасля тры гады былі ў Акадэміі мастацтваў у СССР ў Баку.
Дарэчы, мая любоў да мастацтва таксама звязаная з музеямі. У дзяцінстве я часта бываў у Нацыянальным мастацкім. З тых часоў для мяне музей стаў містычнай прасторай, у якім па начах ходзяць Кацярына Другая і Іосіф Вісарыёнавіч Сталін, нашы несмяротныя класікі і князі Радзівілы. Мяне гэта заўсёды заварожвала. Музей дапамог мне яшчэ больш захапіцца таямніцай мастацтва.
— Якія педагогі аказалі на вас моцны ўплыў падчас вучобы?
— Я ўдзячны ўсім сваім настаўнікам. Вельмі прыемна ўзгадваць урокі Натана Воранава ці свайго бакінскага настаўніка Міхаіла Абдулаева. Гэта тыя людзі, якія сваёй творчасцю фарміваралі ў ва мне разуменне мастацтва. Я і сваім вучням ўдзячны і калегам, ва ўзаемаадносінах з якімі я адкрываю для сябе шмат чаго новага, узбагачаюся Многія людзі неяк жорстка рэагуюць на крытыку, я ж лічу, калі крытыка шчырая, то трэба яе чуць.
Калі я вучыўся ў творчых майстэрнях Акадэміі мастацтваў СССР у Міхаіла Абдулаева ў Баку, у мяне было шмат пацешных гісторый. Такі добры чалавек ён быў. Мне падабалася яго слухаць. Але ў яго быў акцэнт, і мне не заўсёды лёгка яго было разумець. Падыходзіць да мяне адзін раз і кажа: «Валодзя, паглядзі які сулет». Я стаю і зразумець не магу, што гэта такое. І тут я праз некаторы час разумею, што гэта сілуэт. З тых часоў гэта слова толькі з ім і асацыюю.
Я наогул з задавальненнем успамінаю той час, калі вучыўся ў Баку. Беларусь усё ж такі паўночная краіна, а ў Азербайджане ментальнасць у людзей зусім іншая і тэмперамент іншы. Мне вельмі падабалася мець зносіны з бакінцамі, бачыць іх ветлівасць. Многія мастакі ездзілі туды вучыцца. І хоць у Менску былі выдатныя майстры-мастакі: за тры гады жыцця ў Баку ад гэтай школы нічога не заставалася. Ментальнасць Усходу перамагала.
— З якімі цяжкасцямі вы сутыкаліся на сваім прафесійным шляху? Напэўна, ўзнікала часам непрыняцце вашай творчасці?
— Сказаць, што ўсё было бясхмарна я, напэўна, не змагу. У мяне не было такіх громкіх скандалаў ці выпадкаў, калі мяне не прымалі. Але досыць часта крытыкавалі. Міхаіл Андрэевіч Савіцкі ніколі не прапускаў магчымасмь сказаць, што мае работы яго не прыцягваюць. Гэта, вядома, не проста перанесці. Тым больш, калі мэтр кажа. Але я за сваё жыццё навучыўся адчуваць сябе шчаслівым. Для мяне шчасце — гэта любімая справа. Гэта калі атрымліваецца стварыць новую і цікавую работу. Цяпер у той крытыкі я не бачу нічога дрэннага. У нейкі момант я стаў вельмі талерантна ставіцца да любых крытычных меркаванняў.
— У апошні час мастацтва вельмі трансфармавалася і стала вельмі шматжанравым. Калі раней у аснове ўсяго быў малюнак, то сёння гэта не заўседы так. Як вы ставіцеся да гэтых тэндэнцый у сучасным мастацтве?
— Мастацтва — гэта такая шырокая галіна як, напрыклад, навука. Гэта сфера спасціжэння сэнсу праз інтуіцыю, праз унутранае ўспрыманне крыніц святла. Мастацтва не можа развівацца без трансфармацыі, яно развіваецца па спіралі. Яно бывае на нейкім моманце актуалізуецца, на нейкім вяртаецца да традыцыі. Сёння яно пашыраецца. Усё дваццатае стагоддзе ламала звычайнае прадстаўленне, сыходзіла ў спецыфічныя глыбокія паняцці формы. У дваццаць першым стагоддзі нарадзіліся іншыя адгалінаванні ў мастацтве. Але пры гэтым усім існуе ўсё, што было раней.
Я лічу няправільным разуменне, што калі прыйшло дваццаць першае стагоддзе, то ўсё традыцыйнае адышло ў нябыт. Існуе ж класічная музыка, існуе фальклорная музыка, якая не сціраецца ні пры якіх новых існаваннях ў часе. Гэта проста пашырэнне спектру. Не дай бог дапусціць таго, каб адзін напрамак неяк змагаўся з другім. Гэта спекуляцыя.
Для мяне мастацтва — гэта свабода. Ўнутры, безумоўна, ёсць свой цэнзар. Калі мне нешта не падабаецца, я не буду рабіць. Зараз вельмі часта гучыць меркаванне, што заказ ў мастацтве — гэта дрэнна. Але мне дзіўна такое чуць. Усё мастацтва перыяду эпохі Адраджэння зроблена на заказ. Зноў жа ўсё фарміруе стандарт мыслення. Мне здаецца, што гэта шчасце, калі ты знаходзіш разумнага заказчыка і можаш з ім дыскутаваць. Ён ўзбагачае цябе, а ты яго.
— Вас дастаткова часта называюць постмадэрністам. Вы з гэтым згодны?
— Хутчэй, мне да гэтага няма ніякай справы. Галоўнае, каб мае работы адгукаліся ў сэрцах людзей. І наогул постмадэрніст я ці не — гэта ўсё зноў жа стэрэатыпнасць мыслення, якая прывязвае чалавека да чагосьці. Мастак можа адкрыць свой свет, як гэта зрабілі ты я ж Пікаса, Мадзільяні, Шышкін і гэтак далей. Не трэба прывыкаць да стэрэатыпаў, а трэба разглядаць той свет, які мастак можа стварыць.
Развагі над тым, што я постмадэрніст альбо народны мастак і маю шмат рэгалій мне абсалютна нецікавыя. Я хачу, каб усе разумелі: я проста мастак, які любіць і паважае сваю справу.
— На ваш погляд. Ці ёсць у мастацтве сяброўства і як яно праяўляецца?
— Я ўпэўнены, што сяброўства ёсць і розныя мастакі даюць імпульс адзін аднаму, каб стаць лепш, цікавей. Але ў жыцці ў цэлым (не толькі ў мастацтве) кожны чалавек адстойвае сваю харызму. Вось гэта адстойванне стварае невялікае адчуванне спаборніцтва. Кожны імкнецца абараніць свой свет. Калі чалавек творчы спрабуе прадставіць сябе больш, чым ён ёсць, ён становіцца смешным. Калі ён тоне ў сваёй сціпласці, ён становіцца нецікавым. Таму, калі ў мастацтве, пачынаецца сяброўства, ты павінен клапаціцца пра яго, кантраляваць сябе і цікавіццпа тым, чым займаецца твой сябар. Для мяне адным з важных сяброў па жыцці з’яўляецца жонка. Як раз яна мне ніколі не дазволіла злавіць як кажуць «зорную хваробу», якая, бывае, проста накрывае людзей цалкам.
З універсітэцкай пары ў мяне засталося шмат сяброў. І колькі б не прасілі мяне расказаць цікавых гісторый, я не магу, таму што трэба расказываць пра ўсіх. А на гэтага жыцця не хопіць. Толькі падзялюся тым, што наша пакаленне мастакоў аказалася вельмі цікавым і ветлівым. Мы дапамагалі адзін аднаму ў выбары правільных творчых рашэнняў.
— Да вас прыходзяць студэнты за дапамогай, просяць пасадзейнічаць знайсці сябе ў мастацтве?
— Напэўна, сёння такога ў прынцыпе не бывае. Студэнты змяніліся, яны проста так не прыйдуць і не будуць прасіць: «Уладзімір Антонавіч, дапамажыце». Усе ў большасці залежыць ад мяне. Мая задача — убачыць самому схільнасць вучня і дапамагчы яе развіць. Тут жа важна яшчэ і тое, каб ён мне паверыў. Выкладчык не заўсёды аўтарытэт. Тым больш сфарміраваць іншага чалавека немагчыма. Магчыма яго навучыць, дапамагчы адшліфаваць нейкія навыкі, але не сфарміраваць.
Я павінен навучыць студэнтаў грамаце, якая існуе ў выяўленчым мастацтве і дапамагчы ім зразумець шлях, па якім ісці далей. Я наогул такі чалавек, што калі бачу, што малюе чалавек выдатна, я адразу ж у вочы скажу. Чалавеку імпульс патрэбны. Крытыкаваць магу, але няма ў мяне жорсткай крытыкі. Стараюся падказаць, дапамагчы. Рэзкія словы адбіваюць жаданне ствараць.
— Вы шмат кажаце пра тое, што беларускія мастакі павінны расказваць пра сваю гісторыю ў работах, расказваць, як гісторыя з'явілася ў вашым жыцці ...
— Мне са школы вельмі падабаўся прадмет гісторыі. Я стараўся неяк больш глыбока пагрузіцца ў гэтыя веды, зразумець, як гісторыя адбілася на сённяшнім дні. Тым больш кожны чалавек заўсёды перажывае сучаснае паняцце гісторыі. Па рабоце заўсёды відаць, у які час яна напісана. Гэта вельмі адчуваецца. Адзін рускі мастак Віктар Іваноў казаў, што мастацтва нараджаецца знізу. Вось ён усё жыццё пісаў родную Разань, мясцовых жыхароў, апісваў іх побыт. Здавалася б, банальныя рэчы, але ён знаходзіў мастацкую форму, якая ўздымала гэтыя рэчы.
Асабліва ў мастацтве партрэта ёсць рознае стаўленне да гісторыі. Адзін мастак хоча дагадзіць партрэтам, другі хоча глыбока зразумець чалавека і раскрыць. За кожным партрэтам стаіць цэлы лёс. Гэта ж ужо таксама адсылка да гісторыі, яе разбор на дэталі. У мяне былі вельмі розныя ідэі з напісаннем партрэта. Напрыклад, партрэт Уладзіміра Вішнеўскага. Я як мастак мыслю вачыма, бачу выразнасць вобраза. І вобраз натхняе на развагі. Чаму я яго апрануў ў мантыю Радзівіла? Таму што ўспрымаю яго як шляхціца. Ён жа ўбачыў партрэт і кажа: «Ніколі не думаў, што мяне можна ўявіць такім. Але на партрэце гэта я». А мы ж з ім жывем побач. Выкладаем на суседніх кафедрах і сябруем шмат гадоў.
А вось, напрыклад, Уладзімір Савіч для мяне заўсёды чалавек з птушкай шчасця. Ёсць штосьці ў ім менавіта добрае, шчаслівае, што перадаецца іншым. Вось я яго такім і зрабіў. Ды і наогул ён жа рабіў такія цудоўныя кнігі, звязаныя з фальклорам. Птушка тут таксама і сімвалізуе яго дзейнасць, чалавечую натуру. Тут прадмет дае гледачу пазіцыю на разважанне.
Увогуле адной з маіх любіх тэм з’яўляецца Мінск. Я нарадзіўся ў Мінску, мінчанін у 3-ім пакаленні. Таму гэтаму гораду я многім абавязаны. І, вядома, гарадская тэма гісторыі і сучаснасці роднага горада прысутнічае ў маім жыцці.
— Чым натхняецеся ў творчасці?
— Я чытаю вельмі шмат літаратуры. Люблю гістарычную, прафесійную, мастацкую ніколі не адкладаю ў бок. Мой любімы беларускі пісьменнік Уладзімір Караткевіч. Яго «Ладдзя роспачы» вельмі паўплывала на мяне. Менавіта гэтым творам ён раскрыў цікавасць да сваёй зямлі. Што можа быць лепш у літаратуры? Я ў сваім творы, прысвечанай гэтай легендзе, вырашыў адлюстраваць усё, што звязана з Беларуссю. Там ёсць неба, вада і Мірскі замак як знак зямлі. Дык вось каб прыйсці да гэтага знаку мне спатрэбілася шмат часу.
Вельмі мяне натхняюць і работы розных беларускіх майстроў. Я ўжо пералічваў імёны сваіх настаўнікаў. А як жа прыемна зірнуць на творы Аляксандра Кішчанкі, Гаўрыіла Вашчанка. Ганаруся работамі маіх вучняў — Андрэя Задорына, Уладзіміра Ганчарова, Сяргея Рымашэўскага, Аляксандра Дзямідава…
— Вы б хацелі, каб вашыя дзеці і ўнукі працягвалі ваш шлях?
— У цэлым, хто б з мастакоў гэтага не хацеў. Але я заўсёды задаюся пытаннем, ці жадаюць гэтага яны. Так, я бачу, што ўнучка цягнецца да творчасці і радуюся гэтаму. Але гэта праўда вельмі складанае пытанне. Бо дынастийным мастакам заўсёды складаней і адстаяць і знайсці сябе. Мне здаецца, што дзіцяці заўсёды лепш ісці па закліку душы, а не капіраваць асабісты досвед — бацькі ці маці. Калі атрымліваецца, бяры і рабі, а калі, каб не страціць цікавасць да сям'і, напэўна, усё ж такі падыход мяне б не парадаваў. Я вельмі рады, што мае дзеці пайшлі па тым шляху, які ім цікавы.
https://bel.24health.by/balans-u-tvorchasci-adnosinax-natallya-rygor-ivanovy-raskazali-pra-dyplamatyyu-u-syami/
