Кіно — адзін з найважнейшых жанраў фарміравання нацыянальнай культуры. Беларусь, безумоўна, можа ганарыцца гісторыяй свайго кінематографа і можа пахваліцца шматлікімі кінастужкамі, якія знаёмыя не толькі на тэрыторыі нашай краіны, але і далёка за яе межамі.
Дзень беларускага кінематографа адзначаюць 17 снежня. Менавіта ў гэты дзень 1924 года выйшла пастанова Савета Народных Камісараў «Аб кінавытворчасці ў БССР» і было створана Дзяржаўнае ўпраўленне па справах кінематаграфіі і фатаграфіі — «Белдзяржкіно».
Праз 2 гады гледачы змаглі ўбачыць твор Юрыя Тарыча — «Лясная быль». Гэта быў першы беларускі «баявік». У аснову лег твор «Свінапас» Міхася Чарота.
Менавіта стваральнікі «Лясной былі» — Юрый Тарыч і яго калега Уладзімір Корш-Саблін паклалі пачатак развіццю беларускага кіно. Для Рэспублікі Беларусь гэта стала гістарычнай падзеяй у галіне кінематаграфіі.
У 1928 годзе была заснавана кінастудыя «Савецкая Беларусь», якая з-за адсутнасці ўласнай тэхнічнай базы да 1939 года працавала ў Ленінградзе, а потым пераехала ў Мінск.
У Ленінград прыязджалі маладыя беларускія рэжысёры, і неўзабаве фільмы сталі выходзіць на рэгулярнай аснове. Стужкі былі прысвечаны барацьбе народа за нацыянальнае вызваленне — «Кастусь Каліноўскі», «Сосны шумяць», «У агні народжаная»... Толькі ў 30-я гады беларускі кінематограф пераключыўся на іншыя тэмы. Тады з'явіліся камедыі «Дзяўчына спяшаецца на спатканне», «Маё каханне», «Шукальнікі шчасця», дзіцячыя фільмы, а таксама экранізацыі літаратурных твораў розных пісьменнікаў ад Антона Чэхава да Змітрака Бядулі. У канцы дзесяцігоддзя «Савецкая Беларусь» пакінула Ленінград — у 1939 годзе ў студыі з'явіўся ўласны будынак у Мінску.
Падчас вайны кінастудыя часткова засталася ў горадзе, і займалася ваеннай хронікай, а часткова была эвакуіравана ў Алма-Ату і прымацавана да ЦАКС як асобная група. На базе аб'яднанай кінастудыі выйшлі альманах «Беларускі кіназборнік» з маленькіх патрыятычных замалёвак, кіначасопіс «Советская Белоруссия» і фільм-канцэрт «Жыві, родная Беларусь!».
Мастацкія фільмы былі не ў прыярытэце, і за гады вайны выйшла толькі драма «Сям'я Януш» аб старшыні калгаса і яго сынах. Затое беларускія рэжысёры ў гады вайны былі адны з найлепшых у дакументальным кіно. Пры іх удзеле быў зняты фільм «Разгром нямецкіх войскаў пад Масквой», які атрымаў першы савецкі «Оскар».
Пасля вайны студыю перайменавалі ў «Беларусьфільм», і ў 1949 годзе, ужо пад новай назвай, яна выпусціла першы пасляваенны мастацкі фільм. Драма «Канстанцін Заслонаў» з папулярным у той час акцёрам Уладзімірам Дружнікавым. Ваенная тэма ўвогуле так трывала ўвайшла ў рэпертуар кінастудыі, праз нейкі час «Беларусьфільм» у народзе сталі называць «Партызанфільмам».
Аж да сярэдзіны 60-х гадоў большасць работ кінастудыі не пападалі ва ўсесаюзны пракат і заставаліся вядомымі толькі беларускім гледачам. Толькі з развіццём тэлебачання многія змаглі ўбачыць фільмы Аляксандра Зархі, Рычарда Віктарава, Віктара Турава, Уладзіміра Корш-Сабліна, Аляксандра Файнцымера, Мікалая Фігураўскага і іншых рэжысёраў, якія працавалі на студыі ў розныя гады. Сярод вядомых стужак 60-х выйшлі фільмы «Я родам з дзяцінства» і «Саша-Сашанька» з удзелам Уладзіміра Высоцкага, «Дзяўчынка шукае бацьку», «Сыны сыходзяць у бой», «Праз могілкі» і «Годны да нестраявой».
Мульцікі. Ды не чужыя – нашыя! Топ-10 для дарослых і дзяцей
У 70-х гадах на кінастудыю прыходзяць рэжысёры новай хвалі, якія адхілілі «Беларусьфільм» з ваеннай тэматыкі і ўвогуле ажывілі кінавытворчасць. Навум Ардашнікаў зняў экранізацыю аднайменнага рамана Роберта Пэна Уорэна «Уся каралеўская раць», прычым, права на здымкі «Беларусьфільм» выйграў у «Масфільма». Валерый Рубінчык выпусціў першы савецкі містычны трылер «Дзікае паляванне караля Стаха», а Віталь Чацвярыкоў зрабіў экранізацыю твораў Джэка Лондана «Час не чакае», але шалёную папулярнасць кінастудыі ў той час прынеслі дзіцячыя фільмы.
Гэта быў прарыў беларускіх рэжысёраў! Мікалай Калінін прагрымеў з «Корцікам» і «Бронзавай птушкай», Леанід Нячаеў выпусціў знакамітыя фільмы «Прыгоды Бураціна» і «Пра Чырвоную Шапачку», Ігар Дабралюбаў экранізаваў «Дзяніскіны апавяданні» Віктара Драгунскага… У 1977 годзе Элем Клімаў пачаў працу над адным з самых страшных фільмаў «Ідзі і глядзі». Праца над сумесным праектам «Масфільма» і «Беларусьфільма» ішла восем гадоў, а пасля прэм'еры «Ідзі і глядзі» атрымаў узнагароды некалькіх буйных кінафестываляў і стаў лепшым фільмам 1986 года па апытанні гледачоў.
Наступнае дзесяцігоддзе таксама было паспяховым — выйшлі «Белыя Росы», гісторыка-прыгодніцкі серыял «Дзяржаўная мяжа», казкі «Прададзены смех», «Рыжы, сумленны, закаханы», і перабудоўны фільм «Мяне клічуць Арлекіна» 1988 года. Двухсерыйная сацыяльная драма пра моладзевыя групоўкі стала самым касавым фільмам у гісторыі кінастудыі! За год яна сабрала аўдыторыю ў 41,9 млн чалавек, і аказалася апошняй гучнай прэм'ерай «Беларусьфільма».
У постсавецкі час галоўнай крыніцай існавання для кінастудыі сталі сумесныя праекты з расійскімі рэжысёрамі.
Беларускія фільмы розных часоў, вартыя ўвагі
Магчыма, выбіраючы фільмы для прагляду, вы не прывыклі звяртацца да беларускага кіно, і зусім дарма, бо ў «Беларусьфільма» ёсць стужкі, якія захопяць у самым пачатку і не адпусцяць да канца. Супрацоўнікі Музея беларускага кіно зрабілі падборку фільмаў, якія зачэпяць душу сапраўдных аматараў кінаіндустрыі.
«ДЗЯЎЧЫНА ШУКАЕ БАЦЬКУ», 1959 г.
Дзіцячую прыгодніцкую стужку «Дзяўчынка шукае бацьку» здымалі амаль 60 гадоў таму, калі беларусы яшчэ не былі распешчаныя фільмамі, таму для многіх яна стала адным з яркіх дзіцячых успамінаў. Ды і карціна рэжысёра Льва Голуба атрымалася настолькі якаснай і займальнай, што атрымала мноства ўзнагарод, была прададзена для камерцыйнага пракату ў 83 краіны.
Па сюжэце ляснік ратуе з-пад бамбёжкі чатырохгадовую дзяўчынку, а потым даведваецца, што гэта дачка вядомага партызанскага камандзіра бацькі Панаса, за якой ганяецца гестапа. Маленькай Леначцы і ўнуку лесніка Янку давядзецца многае перажыць, пакуль дзяўчынка будзе шукаць бацьку.
«ПРАЗ МОГІЛКІ», 1964 г.
Гэтую ваенную стужку ЮНЕСКА ўключыла ў спіс 100 найбольш значных фільмаў аб Другой сусветнай вайне. Дзеянне адбываецца ў 1942 годзе. Група беларускіх партызан павінна падарваць нямецкія вайсковыя эшалоны. Маладога хлопца Міхася адпраўляюць на смяротна небяспечнае заданне, ён павінен прынесці снарады са старожкі механіка, але сутыкаецца з немцамі.
Фільм здымаўся ў 1960-х гадах, і на хвалі «адлігі» аўтары аднымі з першых у савецкім кіно ўбачылі шок і расчараванне людзей, якія зразумелі рэальную карціну. Бо сапраўднае жыццё моцна адрознівалася ад вайсковай прапаганды.
«АЛЬПІЙСКАЯ БАЛАДА», 1965 г.
Фільм па адным з самых вядомых твораў Васіля Быкава. Савецкі салдат Іван збягае з лагера ваеннапалонных, размешчанага ў італьянскіх Альпах. Ён выпадкова сустракае італьянку Джулію, якой таксама ўдалося ўцячы. Разам яны хаваюцца ў гарах ад пераследу, напалоханыя, яны пакутуюць ад голаду, але... улюбляючыся і атрымліваючы асалоду ад неверагоднай прыгажосці вакол. Гэтыя тры дні змясцілі ў сябе, здаецца, цэлую вечнасць.
Аповесцю быў зацікаўлены вядомы італьянскі рэжысёр, ён нават спрабаваў атрымаць правы на пастаноўку фільма. У Рыме паспелі абраць акцёраў на ролі Івана і Джуліі. Але сцэнар дастаўся Барысу Сцяпанаву, які абраў для здымак горы ў Карачаева-Чаркесіі і зняў вельмі кранальны фільм, які нават у 2003 годзе, у стагоддзе зусім іншага кіно, адабралі для рэтраспектыўнага паказу ў Канах.
«ВЯНОК САНЕТАЎ», 1976 г.
Гісторыя пра двух юнакоў, якія не слухаюць дарослых і ірвуцца на фронт. Яны збягаюць з музычнай вучэльні і вельмі хутка разумеюць, што вайна — гэта не проста гульня ў герояў. І хоць дзеянне адбываецца ў самым канцы вайны, юнакі яшчэ паспеюць сустрэцца з фашыстамі.
Карціну зняў у 1976 годзе рэжысёр Валерый Рубінчык. Вершы, якія гучаць у стужцы, напісала Бэла Ахмадуліна.
«ДЗІКАЕ ПАЛЯВАННЕ КАРАЛЯ СТАХА», 1979 г.
Кніга Уладзіміра Караткевіча «Дзікае паляванне караля Стаха», безумоўна, ўваходзіць у спіс абавязковых для чытання твораў беларускай літаратуры. Фільм хоць і моцна адрозніваецца ад кнігі па сюжэце, заслугоўвае не меншай увагі. Тым больш, што гэта першы беларускі містычны трылер.
Малады этнограф прыязджае на Палессе, каб вывучаць мясцовыя паданні. Ён селіцца ў невялікім, але старадаўнім маёнтку, дзе жыве апошняя прадстаўніца роду Надзея Яноўская. Неўзабаве юнак пазнае старажытную мясцовую легенду аб дзікім паляванні караля Стаха, а потым і сам становіцца сведкам палохаючых містычных падзей.
«ЛЮДЗІ НА БАЛОЦЕ», 1981 г.
Яшчэ адна экранізацыя вядомага беларускага рамана. Прычым не проста фільм, а невялікі серыял. У глухой палескай вёсцы Курані, куды з-за балот практычна немагчыма дабрацца, жыхары вырашаюць пракласці праз гразкія месцы грэблю да новага жыцця. А на фоне сацыяльных перамен разыгрываюцца гісторыі двух галоўных герояў, так добра знаёмых беларусам з кнігі, Васіля і Ганны.
Асаблівым гэты фільм робіць палескую размову. І глядзець карціну лепш у першапачатковай тэхнічнай якасці, тады будзе прасцей зразумець, чаму ў сваю гадзіну на «Людзі на балоце» схадзілі больш за 4 мільёны чалавек.
«ЧУЖАЯ ВОТЧЫНА», 1982 г.
У свой час фільм праваліўся ў пракаце, але тым не менш ён да гэтага часу лічыцца адной з лепшых стужак «Беларусьфільма». Беларускі арт-хаўс 35-гадовай даўніны, дзе ў цэнтры ўвагі гісторыя цяжарнай жанчыны, якая хоча займець сабе дом, каб жыць там з каханым, і яе брата, маладога беларускага паэта, які не можа рэалізавацца пры польскай уладзе (дзеянне адбываецца на тэрыторыі Заходняй Беларусі, якая знаходзілася ў складзе Польшчы).
Адна з асноўных праблем, якую закранаюць аўтары, — як беларусу захаваць сваё «я», свае голас, песню, мову ва ўмовах знешніх неспрыяльных абставін.
«БЕЛЫЯ РОСЫ», 1983 г.
Прадстаўляць «Белыя Росы» няма патрэбы. Гэта, безумоўна, адзін з самых вядомых фільмаў, пастаўленых на «Беларусьфільме». Няўжо што не ўсе беларусы ведаюць, што здымалі яго ў Гродне, а зрэжысаваў стужку беларус Ігар Дабралюбаў. Фільм выйшаў напярэдадні перабудовы, і ў ім ужо няма савецкай прапаганды, а ёсць немудрагелістая гісторыя старога Фядоса і трох яго сыноў.
«ІДЗІ І ГЛЯДЗІ», 1985 г.
Антываенны фільм пра жах фашысцкіх карных акцый у гісторыі вясковага падлетка Флёры, які за два дні з вясёлага хлопчыка ператвараецца ў сівога старога. Сцэнар «Забіце Гітлера» падрыхтаваў пісьменнік Алесь Адамовіч. Кінарэжысёр Элем Клімаў разумеў, што фільм атрымаецца жорсткім, і яго наўрад ці будуць глядзець, але лічыў, што павінен зняць карціну, каб паказаць сапраўдную вайну і такім чынам заклікаць да міру ў будучыні. Каманда змагалася за фільм 8 гадоў: сцэнар доўга адмаўляліся сцвярджаць, у нейкі момант здымкі былі спынены. Але ў выніку Клімаву ўдалося зняць фільм, прычым ён не дапусціў ніводнай цэнзурнай праўкі, а пагадзіўся толькі памяняць назву.
Карціна выйшла да 40-годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне і атрымала такі рэзананс, якога ніхто не чакаў. Яна пабывала на мностве міжнародных фестываляў, была перакладзена на многія мовы. У выніку «Ідзі і глядзі» паглядзелі больш за 30 мільёнаў чалавек.
«МЯНЕ ЗАВУЦЬ АРЛЕКІНА», 1988 г.
Самы касавы фільм за гісторыю беларускага кіно, які стаў у іншай палове 1980-х гадоў сапраўднай грамадскай з'явай. На тэрыторыі ўсяго вялізнага Савецкага Саюза не было газеты ці часопіса, дзе б не з'явіліся водгукі на гэтую стужку. За першыя 15 месяцаў пракату фільм паглядзелі амаль 42 мільёны чалавек.
Крымінальная драма Валерыя Рыбарава адной з першых у савецкім кіно праўдзіва паказала маладзёжныя праблемы сярэдзіны 1980-х. У цэнтры сюжэту — малады хлопец з мянушкай «Арлекіна». Ён лідэр групы маладых людзей, якія называюць сябе «ваўкамі», шукаюць вострых адчуванняў і супрацьстаяць іншым групоўкам. Здымкі фільма праходзілі ў Гродне.
https://bel.24health.by/z-roznymi-ideyami-padtekstami-gistoryya-belaruskaj-animacyi/
