Дакладна высветлена, што ў групу рызыкі па гэтаму віду раку ўваходзяць людзі з залішняй масай цела і атлусценнем. Як звязаны каларэктальны рак з лішнімі кілаграмамі? Ці можна прадухіліць яго развіццё і што для гэтага трэба рабіць? Сваім меркаваннем падзялілася ўрач-гастраэнтэролаг клінікі прапедэўтыкі ўнутраных хваробаў лячэбнага факультэта Першага Маскоўскага дзяржаўнага медуніверсітэта імя І.М.Сечанава (РФ), к.м.н. Алена Палуэктава.
Каларэктальны рак: непрадказальна, але папераджальна
Нягледзячы на надзвычай высокую распаўсюджанасць захворвання, пра каларэктальны рак кажуць і пішуць на парадак радзей, чым, напрыклад, пра рак малочнай альбо прадсталёвай залозы. Разам з тым, ёсць усе падставы меркаваць, што сучасныя скрынінгавыя даследаванні і ранняя дыягностыка дазваляюць практычна цалкам (да 95%) прадухіліць развіццё захворвання і/альбо пазбегнуць яго цяжкіх наступстваў.
Але перш за ўсё неабходна ведаць, што з'яўляецца прычынай развіцця каларэктальнага раку.
Па словах Алены Палуэктавай, злаякасныя новаўтварэнні тоўстай і прамой кішкі толькі ў 5% выпадкаў з'яўляюцца спадчынна абумоўленымі. Г.зн. верагоднасць развіцця анкапаталогіі вышэйшая, калі ў каго-небудзь з блізкіх сваякоў было/ёсць падобнае захворванне.
Аднак, асноўную долю ў структуры (95%) займае спарадычны (непрадказальны, эпізадычны) каларэктальны рак. Часцей за ўсё – у 85-90% выпадкаў – ён узнікае з прычыны злаякаснага перараджэння адэномы (дабраякасных паліпаў) у адэнакарцыному. Але ў некаторых выпадках можа быць наступствам запаленчых зменаў у кішэчніку, таму групу рызыкі па каларэктальнаму раку таксама складаюць людзі з запаленчымі захворваннямі кішэчніка (язвавы каліт, хвароба Крона).
Асноўныя фактары рызыкі каларэктальнага раку
- Перш за ўсё значным фактарам рызыкі з'яўляецца ўзрост. У маладых людзей да 40 гадоў каларэктальны рак сустракаецца вельмі рэдка. Але пасля 40 яго частата павялічваецца ў кожным наступным дзесяцігоддзі. Найбольш уразлівай узроставай групай па рызыцы раку абадковай кішкі з'яўляюцца людзі, старэйшыя за 60 гадоў. У пацыентаў 60-75 гадоў каларэктальны рак дыягнастуецца асабліва часта.
- Няправільны рацыён. Перавага ў рацыёне насычаных жывёльных тлушчаў, рафінаваных вугляводаў, чырвонага мяса, залішняе ўжыванне алкаголю адначасова з недастатковым спажываннем гародніны і садавіны, расліннай клятчаткі – фактары, якія ў значнай ступені павышаюць рызыку развіцця каларэктальнага раку. Ускосным пацвярджэннем можа служыць шэраг даследаванняў, якія паказалі, што распаўсюджанасць злаякасных паталогій абадковай кішкі ў Афрыцы, Цэнтральнай і Паўднёвай Азіі значна ніжэйшая, чым у Еўропе і Паўночнай Амерыцы. Вучоныя, у прыватнасці, звязваюць гэты факт, апроч іншага, з асаблівасцямі дыеты.
- Няправільны лад жыцця. Сярод фактараў рызыкі развіцця злаякасных пухлінаў тоўстай і прамой кішкі таксама недахоп рухальнай актыўнасці (гіпадынамія), прыхільнасць да тытунекурэння, наяўнасць залішняй вагі. Вядома, што людзі, якія пакутуюць ад атлусцення, прыкладна ў паўтара раза часцей пакутуюць ад каларэктальнага раку, чым тыя, хто не мае праблемаў з вагой.
Рацыён – вага – мікрабіёта – рак
Мы ўжо не адзін раз узнімалі ў сваіх публікацыях тэму мікрабіёты, яе ролі і ўплыву на здароўе чалавека. На прыкладзе каларэктальнага раку можна прасачыць выразную ўзаемасувязь «рацыён – вага – састаў кішэчнай мікрабіёты – развіццё неспрыяльных падзей», лічыць Алена Палуэктава.
Перш за ўсё, заходні рацыён харчавання, да якога прыхільная большая частка насельніцтва Зямлі, шмат у чым абумоўлівае праблемы з лішняй вагой і ў цэлым аказвае негатыўны ўплыў на стан здароўя чалавека.
Частае ўжыванне алкаголю, нават у невялікіх дозах, таксама павышае верагоднасць злаякасных утварэнняў абадковай кішкі.
Павышэнне рызыкі развіцця каларэктальнага раку шмат у чым абумоўленае зменай мікрабіёты пад уплывам ужывання харчовых прадуктаў, якія складаюць аснову заходняй дыеты. Напрыклад, залішняе ўжыванне чырвонага мяса, насычаных жывёльных тлушчаў вядзе да пераважання ў мікрабіёце тых мікраарганізмаў, якія спрыяюць запаленчым зменам у кішэчнай сценцы, што ў сваю чаргу можа прыводзіць да фарміравання адэнакарцыномы тоўстай кішкі.
А частае ўжыванне алкаголю зніжае колькасць фірмікутаў – кішэчных бактэрый, якія забяспечваюць цэласнасць слізіста-эпітэліяльнага бар'ера і тым самым перашкаджаюць трапленню хваробатворных мікраарганізмаў у падслізісты слой, развіццю запаленчых зменаў кішэчнай сценкі і фармаванню злаякасных новаўтварэнняў.
Вядома, змена аднаго толькі рацыёну на карысць здаровай міжземнаморскай дыеты не гарантуе поўнай абароны ад каларэктальнага раку, але значна зніжае яго верагоднасць. І гэта ўжо дастатковы аргумент, каб правесці работу над памылкамі ў змесціве сваёй абедзеннай талеркі.
Акрамя таго, навукова пацверджаная эфектыўнасць скрынінгу па каларэктальнаму раку, г.зн. правядзенне масавых прафілактычных абследаванняў людзей пэўных узроставых катэгорый дазваляе выявіць захворванне на ранняй стадыі і тым самым прадухіліць трагічныя наступствы, а ў некаторых выпадках – зусім папярэдзіць і не дапусціць развіццё хваробы.
У Беларусі скрынінгу па каларэктальнаму раку падлягаюць людзі ва ўзросце, старэйшым за 50 гадоў: ім паказаны аналіз калу на ўтоеную кроў (1 раз у 2 гады) і каланаскапія (1 раз кожныя 5 гадоў). Людзям з высокай рызыкай спадчынна абумоўленага каларэктальнага раку скрынінгавыя абследаванні варта пачынаць раней – з узросту 45 гадоў.
