Сёння пра ВІЧ/СНІД вядома ўсё, што неабходна ведаць, каб ніколі не сустрэцца з заразай: спосабы перадачы, меры прафілактыкі. Больш за тое, ВІЧ-станоўчы статус перастаў быць прысудам, нават нягледзячы на тое, што дзейснай вакцыны супраць віруса да гэтага часу няма. Але мы працягваем хадзіць па краі прорвы. Усё, чаго нам не хапае, каб выйсці з небяспечнай зоны – банальнай сумленнасці. Перад сабой і перад тымі, хто побач з намі.
На сумленную размову пра дзяцей у кантэксце праблемы ВІЧ/СНІД Слушна запрасіў Галіну Лапіцкую, загадчыцу інфекцыйнага аддзялення гарадской дзіцячай інфекцыйнай клінічнай бальніцы г. Мінска.
Што трэба ведаць пра ВІЧ
Галіна Валер'еўна, ёсць дзіўная нестыкоўка: статыстыка па ВІЧ-інфіцыраваных даецца ў катэгорыях 0-14 гадоў, 15-49 гадоў. Але падлеткі да 18 гадоў – таксама дзеці па крытэрыях СААЗ. Прычым, не самая простая катэгорыя: не малалетнія ўжо, але яшчэ не дарослыя, гармоны бушуюць, сістэма жыццёвых каштоўнасцей і прыярытэтаў толькі фарміруецца…
– Так, ёсць нюанс. Але гэта практыка яшчэ 30-гадовай даўніны. Справядліва 15-гадовых суадносіць з дзецьмі, а не дарослымі. Спадзяюся, мы да гэтага ўсё ж такі прыйдзем. Таму што паміж 15 і 49 гадамі велізарная бездань не толькі ва ўзросце. Гэта яшчэ і розныя шляхі інфіцыравання…
Што вы маеце на ўвазе?
– Пік дзіцячай ВІЧ-інфекцыі прыйшоўся на 1990-я – пачатак 2000-х, калі ў нас яшчэ не было прафілактыкі перадачы віруса ад маці дзіцяці ў перыяд цяжарнасці, родаў і груднога гадавання. Асноўная частка дзяцей, якія знаходзяцца на дыспансерным уліку, – каля 95% – інфіцыраваны ад маці. Метады прафілактыкі перадачы ВІЧ ад маці дзіцяці ў Беларусі сталі ўкараняцца дзесьці ў 2004-2005 гадах. А ў чэрвені 2016 года СААЗ афіцыйна пацвердзіла элімінацыю (прадухіленне) перадачы ВІЧ ад маці дзіцяці ў нашай краіне. Гэта не значыць, што за апошнія гады ў нас не нарадзілася ні аднаго малога з ВІЧ, але гэта адзінкавыя выпадкі. А вось колькасць дзяцей, якія пераступаюць дзіцячы ўзрост і пераходзяць у іншую ўзроставую групу (старэйшыя за 18 гадоў), павялічваецца. У праблему ВІЧ/СНІД у асноўным уцягнутыя дарослыя. Непаўналетніх з станоўчым статусам, на шчасце, няшмат.
Афіцыйна: па звестках на 1.11.2017 год у Беларусі пражывае больш за 18 тысяч чалавек з ВІЧ. Часцей за ўсё выпадкі ВІЧ-інфекцыі выяўляюцца ў людзей 40 гадоў і старэйшых – 35,5%, а таксама 35-39 гадоў – 22,6%. Агульная колькасць выпадкаў ВІЧ-інфекцыі ва ўзроставай групе 15-49 гадоў у агульнай структуры ВІЧ-інфіцыраваных – 92,8%.
Вы сказалі, што каля 95% дзяцей атрымалі вірус «у спадчыну». Астатнія 5%, атрымліваецца, маглі інфіцыравацца самастойна?
– Так, і, калі казаць пра падлеткаў, гэта два асноўныя спосабы: наркотыкі і сэкс. Больш за 77% новых выпадкаў ВІЧ-інфекцыі – гэта інфіцыраванне палавым шляхам. Сярэдні ўзрост уступлення ў палавыя адносіны падлеткаў у нашай краіне па дадзеных сацапытанняў – каля 16 гадоў. Сярэдні! Многія падлеткі свой першы сэксуальны вопыт атрымалі ўжо ў 12-13 гадоў! Можна ставіцца да гэтага як заўгодна, але гэта ёсць і нам з гэтым жыць. Напрыклад, у нас на лячэнні была 16-гадовая пацыентка, якая ўжо мела больш за 10 палавых партнёраў, а сэксуальныя адносіны пачала з 13 гадоў.
Падлеткі-пачаткоўцы» 11-13 гадоў – самыя нявопытныя, менавіта яны схільныя да ўсялякіх рызыкоўных рэчаў. Верагоднасць, што 17-гадовы падумае аб прэзерватыве, усё ж вышэй. А вось 13-гадовы – наўрад ці. І бацькі, і школа, і ўсе астатнія структуры, якія працуюць з падлеткамі, павінны прапагандаваць сярод іх бяспечныя спосабы паводзін. Тут, вядома, вельмі тонкая мяжа. Супраць часта выступаюць бацькі. Маўляў, што вы на ўроках дзецям пра прэзерватывы распавядаць будзеце?! Яны яшчэ і не чулі пра сэкс, а вы сваімі размовамі абудзіце ў іх цікавасць. І такое ёсць. ОК! НЕ жадаеце, каб пра гэта распавядалі ў школе – раскажыце самі!
Але 9 з 10 дзяцей даведаюцца пра ВІЧ у школе, а не ад бацькоў!
– Пытанне: калі трэба гаварыць з падлеткамі пра сэкс і пра бяспечны сэкс, у прыватнасці? Калі бачыце, што ў дзіцяці з'явілася цікавасць да «дарослых тэм»: ён з зацікаўленасцю глядзіць любоўныя сцэны ў фільмах, ходзіць па спасылках на сайты з эратычнай тэматыкай, пачынае задаваць пытанні ... Спыніць гэтую цікавасць ужо немагчыма. Яе можна толькі задаволіць – пагаварыць з дзіцём. Не зробяць гэта бацькі – зробіць нехта іншы, і выдатна, калі гэта будзе школа, а не аднакласнік з «багатым вопытам». Адказы трэба даваць дзецям любога ўзросту, але на ўзроўні іх развіцця. 13-гадоваму падлетку варыянт з буслам або капустай не пракаціць. Ёсць сем'і, у якіх адносіны даверныя, там няма забароненых тэм. Але такіх, на жаль, не шмат. Большасць дарослых не ўмеюць і не хочуць гаварыць на такія тэмы са сваімі дзецьмі…
…І часта не бачаць у гэтым неабходнасці, таму што па старой памяці ВІЧ устойліва асацыюецца з пэўнымі катэгорыямі людзей, да якіх «нявіннае дзіцё» не мае ніякага дачынення.
– Сапраўды, ВІЧ-інфекцыя сканцэнтраваная ў так званых уразлівых групах, яны агульнавядомыя: гэта спажыўцы ін'екцыйных і не толькі ін'екцыйных наркотыкаў, работнікі камерцыйнага сэксу (як мужчыны, так і жанчыны), гэта мужчыны, якія маюць сэкс з мужчынамі. Але эпідэмія ВІЧ даўно выйшла за межы гэтых груп. І калі ўлічыць, што асноўны шлях перадачы інфекцыі – палавы, значэнне мае не прыналежнасць да групы рызыкі, а той факт, ці практыкуе чалавек небяспечны спосаб паводзінаў у плане інфіцыравання ВІЧ. І тут, вядома, прадстаўнікі самых розных узростаў і слаёў насельніцтва. На карце Беларусі няма месца, дзе б не жылі людзі з ВІЧ. Гэта і буйныя гарады, і хутары ў 3 хаты.
У грамадстве не павінна быць фальшывага ўяўлення пра ВІЧ-бяспеку. Як нельга абмяркоўваць рызыку ВІЧ-інфіцыравання ў адрыве ад астатніх пагроз, якія нясуць у сабе небяспечныя формы паводзінаў: непажаданая цяжарнасць, ІППШ, залежнасці…
Калі ў крыві выяўляецца вірус імунадэфіцыту пасля інфіцыравання?
– Тэст на ВІЧ становіцца станоўчым ад некалькіх тыдняў да паўгода з моманту інфіцыравання. Гэты перыяд завецца перыядам серанегатыўнага вакна. Гэта значыць вірус у арганізме ёсць і яго вельмі шмат (калі параўноўваць з іншымі стадыямі захворвання). У гэты перыяд чалавек максімальна заразны для іншых. А пры гэтым тэст на ВІЧ будзе адмоўным. Таму рана радавацца, калі быў выпадковы неабаронены сэкс, а аналіз на ВІЧ адмоўны. Трэба перайсці на бяспечныя спосабы паводзін і праз 6 месяцаў здаць аналіз паўторна. Калі ён будзе чысты, вось тады можна выдыхнуць.
Аналіз на ВІЧ – справа абсалютна добраахвотная. Калі гаворка пра падлеткаў, то павінна прысутнічаць не толькі добрая воля, але і бацькі. Тупік?
– Дыягностыка падлеткаў – складанае пытанне. Яны дакладна не скажуць бацькам, што ў іх здарыўся першы сэкс і 100% не скажуць, калі ўкалолі наркотык. Але гэтая сітуацыя не бязвыхадная. Самастойна здаць тэст на ВІЧ падлетак можа, пачынаючы з 14 гадоў. Але калі вынік станоўчы, урач абавязаны паведаміць бацькам непаўналетняга. Пры тэсціраванні падлетка пра гэта папярэджваюць.
Сёння ў Беларусі ёсць так званыя нізкапарогавыя сервісы (як правіла, на базе грамадскіх арганізацый, у прыватнасці, БГА «Пазітыўны рух»), куды можна звярнуцца чалавеку любога ўзросту і ананімна прайсці датэставае кансультаванне, даросламу – пратэсціравацца. Падлетку дапамогуць пераадолець страх адкрыцца перад бацькамі, самымі блізкімі людзьмі, здольнымі аказаць яму максімальную падтрымку.
Здаваць тэст на ВІЧ падлетку не абавязкова ў дзіцячай паліклініцы па месцы жыхарства. Любая лячэбная ўстанова, дзе ёсць працэдурны кабінет, можа выканаць гэты тэст бясплатна, ананімна. Гэта павінны ведаць самі бацькі!
І як варыянт, тэст на ВІЧ-інфекцыю зараз можна купіць у аптэках у буйных гарадах або праз інтэрнэт з дастаўкай на дом. Гэта бяскроўныя тэсты, па сліне, вынік гатовы праз 20 хвілін. Там жа дадатак з інфармацыяй-напамінам пра тое, што тэст не з'яўляецца канчатковым, пазначаны тэлефоны гарачых ліній, куды можна і трэба звярнуцца ў выпадку станоўчага выніку.
Галіна Валер'еўна, а ці не здарыцца так, што ўсе кінуцца скупляць тэсты ў інтэрнэце і «сыходзіць на дно» у выпадку чаго?
– Зараз у Беларусі рэалізуецца стратэгія UNAIDS 90-90-90 (аб'яднаная праграма ААН па ВІЧ/СНІД). Гэта значыць 90% насельніцтва павінны ведаць свой ВІЧ-статус, адпаведна, павінны быць пратэсціраваны на наяўнасць віруса імунадэфіцыту. 90% людзей з станоўчым статусам павінны атрымаць лячэнне. З іх у 90% лячэнне павінна быць эфектыўным. Калі гэта ажыццявіць, рызыка распаўсюджвання інфекцыі знізіцца на 75%. Эпідэмію ВІЧ можна будзе спыніць. Але як пратэсціраваць 90% насельніцтва? Іх трэба матываваць на тое, каб яны гэта зрабілі. Бясплатнасць і ананімнасць аналізаў, даступнасць, у тым ліку магчымасць самастойнага набыцця тэстаў для хатняга выкарыстання, – гэта ўсё ў тым ліку механізмы ажыццяўлення стратэгіі UNAIDS.
А вось каб не «сыходзілі на дно», трэба з самага ранняга дзяцінства выхоўваць адказныя паводзіны і адказнае стаўленне да свайго здароўя. Адкуль ведаць чалавеку, які не здае тэст на ВІЧ, ёсць у яго інфекцыя ці не? І калі ён практыкуе небяспечныя ў плане інфіцыравання спосабы паводзін – неабаронены сэкс, ін'екцыі адной іголкай і іншае, – то ён можа разносіць заразу далей. За сваё жыццё 1 ВІЧ-станоўчы, які не лечыцца, здольны інфіцыраваць да 15 чалавек!
https://bel.24health.by/xto-kali-ne-my-chamu-tvoj-test-na-vich-taki-vazhny/
